fıkhül ekalliyat Azınlık Fıkhı Tartışmaları (Fıkhü’l-ekalliyât)

https://muftuzade.wordpress.com/2016/09/25/azinlik-fikhi-tartismalari-fikhul-ekalliyat/

Muhammed Ali Müftüzâde

Yazılarım
Cay-ı Dikkat Yazılar
Faideli Linkler
Hakkımda

" Ben zaten bir zemin istiyordum ki, efkârımı onda beyan edeyim. Şimdi burasi iyi bir zemin oldu." Oku şâyed sana bir hisli yürek lâzımsa, oku, zira onu yazdım iki söz yazdımsa…
Azınlık Fıkhı Tartışmaları (Fıkhü’l-ekalliyât)
25/09/2016 · tarafından Muhammed Ali · in Yazılarım · 1 Yorum

Azınlık Fıkhı Tartışmaları (Fıkhü’l-ekalliyât)
(Bu konu ile alakali tez calismalarina baslamis bulunmaktayiz.)
İletişim ve ulaşım alanındaki süratli ve muazzam gelişmenin etkisiyle Dünya, adeta küçük bir köye döndü. Fakat Dünyadaki bu hızlı ve külli değişme, özellikle Müslümanlar için birçok problemi de beraberinde getirdi. Modernleşen ve küreselleşen dünyada, insanlar artık doğup, büyüdükleri coğrafyalarda kalmayıp, çok uzak ve çok farklı coğrafyalara göç ya da seyahat etme imkânına kavuştu. Fakat finans sisteminin değişmesi, küreselleşme ve sömürgeciliğin etkisiyle Dünya’da adaletsiz bir gelir dağılımı da ortaya çıktı ve bu adaletsiz gelir dağılımı, birçok coğrafyada ekonomik ve siyasal nedenlere bağlı büyük göçler yaşanmasına neden oldu. Son üç yüz senede ekonomi ve siyasi sahada çok büyük gelişme kaydeden Avrupalı devletlere, sömürgeciliğin de etkisiyle, çoğunluğu Müslüman olan coğrafyalardan büyük göç akımları başladı. Nitekim bugün Müslümanların yaklaşık üçte biri, gayr-i Müslim ülkelerde yaşamaktadır.[1] Aslında İslam hukukunda yaygın olan görüşe göre, bir Müslümanın, İslam olmayan memleketlere Îlâ-yı Kelimetullâh ve dîn-i Mübîn-i İslam’ı temsil etmek haricinde yerleşmesi caiz görülmemiştir. Ancak ekonomik ve sosyal şartlar ve İslami hükümleri bilmemenin etkisiyle, milyonlarca Müslüman, gayr-i Müslim coğrafyalara göç ettiler. Her ne kadar bu gayr-i Müslim ülkelerde anayasal olarak din ve vicdan özgürlüğü olsa da, Müslümanlar bu ülkelerde birçok dîni ve sosyal problemlerle karşı karşıya kaldılar. Durumu fehme takrip için misal olarak faiz ve kadınlarla tokalaşma meselelerini ele alalım: İslam’da faizin her türlüsü haramdır. Fakat küreselleşen dünya, özellikle gayr-i Müslim ülkelerde câri olan sistem, faiz sistemidir. Bir Müslümanın, bu ülkelerde faize bulaşmadan iş kurması, ya da ev, araba gibi temel ihtiyaçlarını karşılaması hatta cami bile yapması çok zordur. Yani bir yanda bu önemli ihtiyaçlar ve faize bağlı sistem, öbür yanda İslam’ın emir ve yasakları. Diğer bir misal de: nâmahrem olan kadınlarla tokalaşma meselesidir. İslam’da bir erkek ya da kadın, helâli olmayan karşı cinsle değil ten temasında bulunmak, kapalı bir mekânda tek başlarına dahi kalamaz. Fakat gayr-i Müslim ülkelerde tokalaşma bir adet haline gelmiş olup, bunu yapmama çok büyük bir görgüsüzlük, hatta hakaret olarak değerlendirilmektedir. Hatta bazi muhafazakâr batılı ülkelerde ise, tokalaşma âdeti, radikal Müslüman belirleme testi olarak kullanılmaktadır.[2] Yani bir yanda radikal İslamcı damgası ya da görgüsüz yaftası, öbür yanda İslam’ın emir ve yasakları. Avrupalı Müslümanlar bu ve benzeri problemlerle her gün yüzleşmekteler. İşte İslam tarihinde nâdir görülen bu hassas durum için, günümüzde birçok âlim ve münevver zevat, Türkçe’de ‘’ Azınlık Fıkhı’’, Arapça’da “Fıkhü’l-ekalliyât” veya “Fıkhü’l-câliyât”, İngilizce’de ise “Fikh on minorities”, “Fikh for minorities” başlıkları altında bir çözüm yolu aramakta ve fikir üretmektedirler. Biz bu makalemizde, bu meseleye dair muasır âlim ve münevverlerimizin görüş ve önerilerini ortaya koymaya gayret edeceğiz. Makalemizi bu meselede kilit rol oynayan bazı mefhumların tanım ve tarifiyle devam ettirip, muasır âlim ve münevverlerimizin bu mesele hakkındaki görüş ve önerilerini inceleyerek, bitireceğiz.
Fıkıh
Şüphesiz İslam Fıkhının efradını câmi, ağyarını mâni birçok tarif ve tanımı vardır. Fakat biz burada İbn Haldun’un Mukaddime’sinde yer verdiği tarif ile iktifa edeceğiz. “Fıkıh; farz, haram, sünnet, mekruh ve mubah olmaları (vücub, hazr, nedb, kerahet, ibâhe) yönünden mükelleflerin fiillerine dair olan ilahi hükümlerin bilinmesidir. Bu hükümler, kitaptan, sünnetten ve bu hükümlerin bilinmesi için Şârî’ tarafından tespit edilen (icmâ ve kıyas gibi diğer şer’i) delillerden telakki edilir, imdi sözü edilen şer’î delillerden, (şer’i) hükümler çıkarıldı mı, buna fıkıh (Hukuk, jurisprudence) denir.‘‘[3]

Azınlık Fıkhı
Hâlihazırda mevcut olan geleneksel Fıkhın ve geleneksel fıkıh usulünün, gayr-i Müslim ülkelerde yaşayan Müslümanların soru ve sorunlarına yeterli gelemeyeceğini düşünen Eski Ezher Şeyhi el-Tantavî[4], Prof. Dr. Taha Cabir El-Alavânî ve Yusuf El-Karadavî gibi Müslüman Münevverlerin ortaya attığı, zaman ve mekân şartlarının kilit rol oynadığı ve modern yaşam tarzının dikkate alındığı, yeni bir fıkıh ve fıkıh sistemi teklifine verilen isimdir.

Dârü’l-harp, Dârü’l-İslam ve Dârüs-Sulh
İlk defa müçtehit imamlar döneminde hukukî birer ıstılah olarak ortaya çıkan bu mefhumları kısaca tarif etmek gerekirse, Müslüman olmayan bir devletin hâkimiyeti altındaki topraklara “Dârü’l-harp”, Müslüman olan bir devletin hâkimiyeti altında olup, dini mükellefiyetlerin serbestçe ifa edilebildiği topraklara ise, Dârü’l-İslam denir.[5] “Dârü’l-harp” terkibi her ne kadar ilk bakışta “kendisiyle Dârü’l-İslam arasında savaş halinin mevcut olduğu ülke” mânasını ifade ediyorsa da, İslâm hukuku kaynaklarında “Dârü’l-İslam dışındaki ülkeler” anlamında ve bugünkü “yabancı ülke” tabirinin karşılığı olarak kullanılmıştır.[6] İslâm hukukçularının ülkeleri bu şekilde ikiye ayırmaları ve yabancı ülkeleri Dârü’l-harp şeklinde adlandırmaları konusunda bazı Batılı müelliflerin ileri sürdüğü, Müslümanların gayr-i Müslimlere karşı sürekli savaş hali içinde bulundukları ve dolayısıyla Dârü’l-İslam’ın diğer ülkelerle münasebetinin savaş esasına dayandığı, söz konusu ayırım ve adlandırmanın da bundan kaynaklandığı şeklindeki iddia, gerçeği yansıtmamaktadır.[7] Zira Ortaçağ boyunca milletlerarası münasebetlere hâkim olan tarihî ve siyasî şartlar, bu isimlendirmede başrol oynamıştır. Ayrıca Dârü’l-harp mefhumunun, savaşın henüz meşrû kılınmadığı Mekke dönemine kadar gitmesi, Batılı müelliflerin yukarıda işaret edilen görüşlerinin gerçeği yansıtmadığı hususunda başka bir delil teşkil etmektedir.[8]
Dârü’l-harp’te İslâmî emir ve yasakların uygulanması ve İslâmî hükümlerin değişip, değişmeyeceği mevzusunda farklı görüşler öne sürülmüştür. Hanefîler’e göre Müslümanların Dârü’l-harp’te işledikleri suçlara ceza hukuku hükümleri uygulanmaz.[9] Diğer üç mezhebe göre ise bu konuda Dârü’l-İslam ile Dârü’l-harp arasında fark yoktur. Ancak Hanefilerce cezanın uygulanmaması, suç teşkil eden fiilin mubah olduğu anlamına gelmez. Yani Adam öldürme, hırsızlık, zina ve içki içmek gibi fiiller her yerde haram olmakla birlikte, Islam devletinin hâkimiyet sınırları dışında işlendiğinde, toplum düzenini sağlamak amacıyla konulmuş olan bu dünyevî ceza uygulanmaz.[10]
Müslüman olmayan bir devletin hâkimiyeti altındaki topraklara “Dârü’l-harp” denilmekle birlikte, bu devletler Dârü’l-İslam ile bir anlaşma yapmaları halinde- özel bir statü alarak ‘’Dârüs-Sulh’’ olarak tesmiye edilmektedirler. Bu yerler, sahip oldukları hususiyetlere ve mezheplere göre ‘’Dârulmuvâdea’’, ‘Dârulahd ‘, ‘’Dârüleman’’ ve ‘’Dâruzzimme’’ gibi çeşitli isimlerle tesmiye edilirler. Dünyadaki mevcut duruma bakıldığında, neredeyse bütün gayr-i Müslim ülkelerin ‘’Dârüs-Sulh’’ statüsünde olduğuna hükmedebiliriz. Nitekim Şihâbüddin er-Remlî’nin Endülüs şehirlerinden Aragon’da Hristiyan hâkimiyeti altında yaşayan Müslümanların durumuyla ilgili olarak; onların can ve mal güvenliğine sahip olarak ibadetlerini serbestçe yerine getirmeleri, camilerinin olması ve Hristiyanların onları irtidada zorlamamaları nedeniyle, oranın ne Dârü’l-harp, ne de Dârü’l-İslam olamayacağını ifade etmiştir.[11] İşte iplerin gerildiği, düğümlerin karıştığı nokta ise tam burada: ‘’Dârüs-Sulh’’ olan bu yabancı ülkelerde yaşayan onlarca milyon Müslüman, İslami hükümlerin uygulanması hususunda nasıl bir yol izlemeli? Bu ülkelerdeki kültür, medeniyet algısı ve zihniyet (toplum kabülleri) ile ters düşen islâmî hüküm ve ritüeller ne derece uygulanabilir? Dârü’l-harp’in bir şubesi olması hasebiyle, Dârüs-Sulh sayılan bu ülkelerde, Dârü’l-İslam olan ülkelerde uygulanan geleneksel Fıkıh’tan başka bir Fıkıh anlayışı kabul edilebilir mi? Farklı Coğrafya ve Statüko’ya göre, farklı bir sistem geliştirmek, Füru’da içtihat olur, fakat usulde içtihat olmaz diyen ağırlıklı görüşe ters düşmez mi?
“Fıkhü’l-ekalliyât” tartışmaları
Fıkhın nazariyatta bırakılıp, fiiliyattan uzaklaştırılması, İslam’ı yeni siyasî, sosyal ve ekonomik konjonktüre uydurma gayretleri ve modern medeniyet karşısında gönüllü olarak kabullenilmiş ‘’aşağılık duygusu’’, ve geleneksel Fıkıh ve Fıkıh usulünün mevcut durumu meşru görmeme tehlikesi, özellikle Fıkıh alanında farklı usûl yaklaşımlarına ve tekliflerine sebep olmuştur ve olmaktadır. Mevcut İslami yapıda etkili olan üç genel akım ile irtibatlı olarak, ‘’ fıkhül ekalliyat Azınlık Fıkhı Tartışmaları (Fıkhü’l-ekalliyât) Minarett44-ha-politik-gelsenkirchen

fıkhül ekalliyat Azınlık Fıkhı Tartışmaları (Fıkhü’l-ekalliyât) Minarett44-ha-politik-gelsenkirchen

’’ sahasında da üç farklı akım göze çarpmaktadır. Biz burada, geneldeki üç akıma kısaca değinip, konumuz olan ‘’Fıkhü’l-ekalliyât’’ sahasındaki üç farklı akımı incelemeye çalışacağız.
Geneldeki üç akımdan ilki; son zamanlarda meşhur olup, hızla yayılan ‘’Kur’an Müslümanlığı’’ akımıdır. Bu akım, dört temel esastan Kitap ve Kıyasa sıkıca sarılıp, sünnet ve İcmâ-yı Ulema’yı devre dışarı bırakarak, ‘’indirilen din ve uydurulan din’’ vurgusu yapmak suretiyle, geleneksel Din ve Fıkıh anlayışına karşı bayrak açarak, pozitivist ve seküler modern konjonktüre uygun, yeni bir din anlayışını temsil etmektedir. Bu yeni din tasavvuru, geleneksel Mecralar tarafından; ‘’Katolisizmi olmayan İslam’ın, Protestan’ca okunuşu’’ olarak değerlendirilmekte olup[12], modern akademik metotlar bahane edilerek, ‘’ıslah etme’’ kisvesi altında yapılan din tahribi olarak değerlendirilmektedir.[13]
İkinci akım olarak da, zamanla değişime uğramış ve homojen bir yapıya sahip olmayan ‘’selefi/vahhabi’’ zihniyetidir. Hâlihazırdaki İslam din tasavvurunu ıslah ederek, İslam’ı hicri ilk üç asırda yaşayan ‘’Selefler’’ gibi yaşamak isteyen ve bu Selef döneminden sonra ortaya çıkmış her şeye bid’at nazarıyla bakıp, mücadele eden ve çok farklı düşünce tarzlarını barındıran homojen olmayan bir akımdır. Bu farklı görüşleri bir arada tutan akımın üç karakteristik hususiyeti vardır:
1- Müfritâne bir metincilik ve nassları zâhirine göre yorumlayan bir anlayış.
2- Kendilerini tek hak fırka olarak kabul edip, kendileri dışındakilere karşı dışlamacı bir tavır sergilemeleri.
3- Akvâl ve ahvâllerindeki bâriz ‘’saldırganlık’’ ve ‘’kabalık’’.
Üçüncü ve en yaygın akım ise, son zamanlarda yeniden toparlanmaya çalışan Ehl-i Sünnet omurgadır. Yukarıda bahsi geçen iki azınlık grubun, modern iletişim ve haberleşme araçlarını aktif olarak kullanarak etki ve hareket sahalarını genişletmeleri üzerine, geleneksel Müslümanlar dediğimiz ana Müslüman omurga da harekete geçti. Modern dünyanın yeni sorunlarına, İslam’ın esaslarından taviz vermeden çözüm bulma gayretiyle ve her geçen gün bilinçsiz gençleri bünyesine katarak büyüyen Vahhabi/Selefi akımı durdurma arzusu ile ana omurgada yeniden bir hareketlenme gözlenmektedir.[14]

İşte bu üç ana akım arasındaki çatışmayı, konumuz olan “Fıkhü’l-ekalliyât” tartışmalarında da görmek mümkündür. Bu bölümde sırayla, “Fıkhü’l-ekalliyât” tartışmalarında -yukarıda zikredilen üç akımdan etkilenen- üç farklı akımın temsil ettikleri görüşleri aktaracağız.
İlk akım, Taha Cabir El-Alavâni gibi liberal/reformist bir çerçeve çizip[15], farklı zamanlarda farklı fıkhi hükümler içtihat edilmesinin gerekliliğini savunan, daha çok entelektüel çevrenin benimsediği bir görüştür. Bu görüşe göre; Müslüman azınlıkların problemleri, yeni bir içtihat yöntemi (yeni bir Fıkıh Usulü) geliştirilmeden, bazı durumlara göz yummadan (taviz vermeden) ve geleneksel Fıkıh aşılmadan çözüme kavuşturulamaz.[16] Zira onlara göre eski Fakihlerimizin yaşadığı Dünya ile bizim yaşadığımız Dünya karşılaştırılamaz. Eski Dünya’nın Fakihleri, her açıdan farklı birçok toplumun, tek bir toplum olarak bir arada yaşadığı, Dünyanın adeta küçük bir köye dönüştüğü, iletişim ve ulaşım alanındaki muazzam yeniliklerin yaşandığı modern Dünya’da yaşayan Müslümanların dertlerine deva olacak merhemlere sahip değildirler ne yazık ki. Güncel sorunlar, artık mâzinin derin derelerinde kalmış eski fetvalara başvurularak çözülemez.
Bu akımın öncülüğünü yapan Taha Cabir El-Alavâni’nin ‘’ Azınlık Fıkhına Giriş (Temellendirici Bazı Mülahazalar)’’ isimli makalesini inceleyerek, bu akımın karakteristik bazı özelliklerini sergilemeye çalışacağız.
1. “Azınlık fıkhı”, şer’î hükmün, cemaatin koşulları ve yaşadığı mekân ile irtibatını göz önünde bulunduran özel bir fıkıh türüdür. Bu Fıkıh, normalde caiz olmayan durumların, farklı mekân ve zamanlarda mübah olabileceği, sınırlı bir cemaate has bir fıkıhtır.[17]
2. Bu özel Fıkıhta, Müftü, fetva verirken, İslam’ın uzak mesafelere yayılma ve yerleşme gayelerini gözetmeli ve yeni siyasi, sosyal ve ekonomik değişikleri göz önüne almalıdır.[18]
3. Teorik Fıkıh, pratikteki vakıalarla test edilmelidir. Fetva ile Vakıa arasında sıkı bir ilişki vardır. Fetva sağlam ve sahih metodolojik kurallara uygun olarak ortaya konulduğu takdirde, netice de müspet olur. Dolayısıyla vakıa bize fetvanın uygun olup olmadığını gösterebilecek bir laboratuvar niteliğindedir.[19]
4. Müslümanlar, Kur’an-ı Kerim’in esaslarına göre hareket etmelidirler. İşte Kur’an da der ki, yeryüzü Allah’ındır ve İslam da O’nun dinidir. Dolayısıyla hâlihazırdaki bütün ülkeler ya fiilen ya da potansiyel olarak Dârü’l-İslam’dır. İnsanlık da bütünüyle İslam ümmetidir. Bu dine boyun eğmişse “din ümmeti”, inanmamışsa “davet ümmeti’’dir.[20] Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır: “Siz, insanlar için çıkarılmış en hayırlı bir ümmet oldunuz.”[21] Bu “hayırlılık” ile “insanlar için çıkarılmış olma” gibi iki özelliği taşıyan bir ümmetin belirli bir yerle sınırlı kalması, belirli bir mekâna mahsus olması, mümkün değildir, aksine onun bütün insanlara gitmesi, Allah’ın mesajını bütün dünyaya tebliğ etmesi gerektir. Bu nokta bilindikten sonra, coğrafi anlamlarıyla “dârü’l-İslâm” – “dârü’l-küfr” gibi söylemler, bir çeşit zorlama ve Risâlet ufkunu daraltmadan ibaret kalmaktadır.[22] Ayrıca bu tabirler, vahiy döneminde mevcut olmayan, tarihsel fıkhî terimlerdir.[23] Dolayısıyla İslam’ın coğrafi sınırları yoktur. Dârü’l-İslam da Müslümanın dini konusunda güvende olduğu her yerdir; bu gayrimüslim çoğunluk içinde yaşasa bile böyledir. Dârü’l Küfr ise Müminin dini konusunda güvende olmadığı her yerdir; bu yerde yaşayanların tümü İslam akidesine ve medeniyetine mensup olsa bile durum değişmez.[24]
5. Geleneksel Fıkhın, çağdaş Müslümanın ve gayr-i Müslim ülkelerde yaşayan Müslümanların sorunlarına, ‘’Zaruretler’’ ve ‘’Nevâzil (münferit yeni hadiseler)’’ usulü mantığı ile cevap vermeye çalışması yetersizdir. Müslümanların çağdaş sorunlarının, zaman ve zeminin muktezasına ve bunların sosyal neticelerine bakılmadan, mâzinin derin derelerinde kalmış meselelerle kıyas ederek, çözülmeye çalışılması, Müslümanları çıkmaz sokağa itmektir.[25]
6. Geleneksel Fıkıh, güncel meselelerde fetva ya da hüküm kaynağı olamaz. Zira eski Fukaha, yaşamadıkları problemler ve akıllarına gelmeyen hadiseler için bir cevaba sahip değildirler ve bunda da şaşılacak bir şey yoktur. Geleneksel Fıkhın, eski durumlara verilmiş eski fetvalardan ibaret olduğunu kabul etmek gerekir. Ancak Hüküm verirken bunlardan yararlanmak, metodolojik karakterini ortaya çıkarıp, uygun olanlara hüküm bina etmek mümkündür. Eski Fukahanın görüşleri arasında hâlihazır duruma uygun ve dinin özüne yakın bir hüküm bulunursa, ümmetin nesilleri arasındaki bağlantıyı ve sürekliliği pekiştirmek için ondan yararlanılır. Ancak bu, şer’î nas düzeyine çıkarılmamalı veya araştırılan güncel meselede fetva kabul edilmemelidir.[26]
6. Allah Teâlâ’nın mümin kullarını överken, onların temel özellikleri hakkında şöyle buyurur “(…) Ancak inananlar, iyi işler yapanlar ve kendilerine zulmedildikten sonra (rakiplerine) üstün gelenler böyle değildir (…)”[27] “(Onlar) Bir zulüm ve saldırıya uğradıkları zaman üstün gelmeye çalışırlar.”[28] İşte bu iki Ayet-i Kerime, Müslümanları içinde bulundukları toplum ile pozitif bir ilişki içinde olmaya ve haklarını savunup, üstün olmaya çağırmaktadır. Yani topluma pozitif katılım ve mazlumların hakkını savunmak için, dinin temel esaslarına ve inancın özüne taalluk etmeyen bazı göz yummalara (dinden taviz vermelere) katlanmak gerekirse, inşaAllah bu, bağışlanabilir bir durum olacaktır. Çünkü bu olmadan umut edilen büyük hayrın gerçekleşmesi mümkün değildir.[29]

Taha Cabir El-Alavâni’nin önderliğindeki bu ilk akımın temsil ettiği görüşlerden bahsettikten sonra, şimdi ikinci akım olan Selefi/Vahhabi bakış açısını, Müslümanlar içinde küçük bir azınlığı temsil ettiğinden ve “Fıkhü’l-ekalliyât” tartışmalarında fazla varlık gösteremediğinden kısa ve öz bir şekilde ele alacağız.
Bu akımın düşünce tarzı biraz daha basit olmasına rağmen, zaman içinde çok farklı düşünce grupları ortaya çıkarmasından dolayı bir o kadar da karmaşıktır. Genel olarak onlar, İslam’ın Kitap, Sünnet, Sahabe ve tabiin sözlerinden hareketle anlaşılması gerektiğini, bunların dışındaki şahsi rey ve akli istidlallerin mecbur kalmadıkça kullanılmayacağını savunan Ehl-i Hadis ekolünü benimsediklerinden, “Fıkhü’l-ekalliyât” meselesinde muhafazakâr ve yeniliklere kapalı bir tavır sergilemektedirler.[30] Ayrıca bazı gruplar, nassların sadece zahirlerine bakıp, ona göre hüküm veriyorlar ve hükümlerinde mezhep imamlarının içtihatlarına ya da nakillerine değil de, doğrudan Kitap ve Sünnete dayanıyorlar.[31] Zira onlara göre, herhangi bir müçtehidin bir meseledeki içtihadının delili bilinmedikçe, onu taklit doğru değildir.[32] Onlar nas merkezli ve nakle dayalı bir fıkıh anlayışı benimsemişler, kıyası son çare olarak görmüşlerdir. Hatta Mürsel ve zayıf hadisleri kıyasa tercih ederler. Yani eğer bir meselede fıkhi bir hüküm çıkarılacaksa, önce nassa, nassta yoksa sahabe fetvalarına, onda da yoksa Mürsel ve zayıf hadislere başvurulur, onlarda da bir şey bulunmazsa, ya Ahmed İbn Hanbel’in, ’’eşyada aslolan ibahadır’’ fetvasına göre, mübah kabul ederler ya da Kıyas’a giderler.
Üçüncü ve en büyük akım ise, geleneksel İslami ilimler çizgisini takip eden ve kendisini bu çizginin mirasçısı ve muhafızı olarak gören, özellikle ilk akım olan, liberal/reformist İslam anlayışına şiddetle karşı çıkan gruptur. Biz bu makalemizde Doç. Dr. Ebubekir Sifil, Dr. İhsan Şenocak ve Molla Muhammet Zakir Çetin gibi zâtları bu akımın önde gelen temsilcileri olarak kabul edip, onların yazı ve sözlerini referans alacağız. Bu akımın temsil ettiği Azınlık Fıkhı anlayışı ve liberal/reformist İslam anlayışına yönelttiği eleştiriler şöyledir.
1. Fıkıh, Kelâm-ı İlâhî, Akvâl-i ve Ahvâl-i Nebî rehberliğinde Murad-ı İlâhiye göre yaşanılan bir hayatın el kitabıdır. Nefsin isteklerini ve hâlihazırda rabt olunmuş mevcut sistemi meşrulaştırma ya da dini hüküm ve sorumlulukları kolaylaştırma aracı değildir. Bunu İmam Şâtibî de El-Muvakat isimli eserinde şöyle vurgulamıştır: ‘’Şer’an celb edilmek istenen maslahatlar ve def edilmek istenen mefsedetler, sadece ahiret hayatına yönelik bir dünya hayatının gereklerini temin için dikkate alınmakta, sırf nefislerin arzu ve istekleri doğrultusunda celb ya da def’leri istenilmemektedir.’’[33] Bunun anlamı şudur: Müslüman, hayatı “olgudan nassa doğru” değil, “nasstan olguya doğru” yaşar. Yani olguyu esas alıp, nassı ona göre yorumlamaz; nassı esas alıp, olguyu ona göre şekillendirmeye çalışır.[34] İşte bugün gayr-i Müslim ülkelerde azınlık olarak yaşayan Müslümanlar, ekonomik kaygı ve umutlarla bu ülkelere gittiler ve oraları vatan edindiler. Bunu yaparken de, İslam Fıkhına danışmadılar. Şimdi ise, karşılaşılan sorunları çözmek ve yaşadıkları hayattaki helal kategorisine girmesi muhtemel olmayan durumları meşrulaştırmak için geleneksel Fıkha başvurduklarında, geleneksel Fıkhın arzu ettikleri cevabı vermediğini gördüler. İşte bütün bunlardan dolayı yeni bir Fıkıh anlayışı ve usulü yani bir ‘’Fıkhü’l-ekalliyât’’ paradigmasını ortaya attılar. Yoksa, 1400 senelik bir birikime sahip olan ve esasları, zaman ve mekân üstü olan Kur’an-ı Kerim ve Sünnet-i Seniyye’ye dayanan İslam Fıkhı ve usulü, günümüzdeki ve gelecekteki bütün sorunlara çözüm üretebilecek bir usule ve sisteme haizdir.
Gayrimüslim ülkelerde azınlık durumunda bulunan Müslümanlar, mevcut fıkhi hükümlerin onaylamadığı durumlarla karşı karşıya geldiklerinde, önce o durumun meşruiyetini sorgulamalıdır. Meşru ise mesele yoktur. Değilse onu meşru kabul edecek farklı bakış açıları arayışına girmek yerine, o gayrimeşruluğu ortadan kaldırmanın yollarını aramaları gerektir. Bu da olmazsa o durum “özür/mazeret” hükümleri çerçevesinde değerlendirilir. Ama unutmamalıdır ki, özür/mazeret durumu genelleştirilemez ve asıl/normal hükümlerin yerine ikame edilemez.[35] Müslüman hayatını dinine uydurmaya çalışmalı, dinini hayatına uydurmaya değil.
2. Gayr-i Müslim ülkelerde yaşayan Müslümanların hayatlarını kolaylaştırmak ve sorunlarını çözmek için kolaylaştırıcı hükümlere, geçici ruhsatlara ve istisna durumlara cevaz verirken, bir yandan da hayatı zorlaştıran bu problemleri kökten çözmeye gayret etmek gerektir. Mesela, Avrupa’da Yahudiler Müslümanlara nispeten, kemiyyeten çok zayıf bir dini cemaat olmalarına rağmen, şoksuz hayvan kesimi izni alabilmişlerdir. Avrupa’da yaşayan Müslümanların da, mücadele ederek aynı izni almaya çalışmaları gerekir iken, Fıkh’ul Ekalliyât şemsiyesi altına girerek, zaruret, istisna ve ruhsat kartlarını öne sürmek suretiyle, şokla hayvan kesimini dinen caiz olarak gösterme gayretinde olmaları, bu yeni Fıkıh anlayışının nelere yol açabileceğini gayet açık bir şekilde bizlere göstermektedir. Örnekler çoğaltılabilir. Özellikle şu unutulmamalıdır ki, insan fıtraten kolaylığa ve aceleciliğe meyillidir. Bu Fıkıh anlayışı hâkim olduğu takdirde, Müslümanlar dinlerini açıkça zahir etmek ve gereklerini yaşamak noktasında, kolaya kaçmak ve ruhsata sığınmak suretiyle, mücadele ruhunu kaybederek, atalete düşmeleri kuvvetle muhtemeldir. Ayrıca bu geçici ruhsatlar, “hafifletilmiş” hükümler ve “seyreltilmiş” mükellefiyetler alışkanlık yapıp, istisnalar kaide haline dönüşerek, sonunda gayr-i Müslim ülkelerde yaşayan Müslümanların içinde bulundukları bu “geçici durum”, kökten çözülmediği için, kalıcı bir hale dönüşür.[36] İşte bütün bunlardan mütevellid denilebilir ki, gayr-i Müslim ülkelerde yaşayan Müslümanlar, İslam’ın emir ve yasaklarına uygun düşme olasılığı çok düşük bir durumla karşılaştıklarında, hemen bu durumu Fıkhü’l-ekalliyât çerçevesine sokup, meşrulaştırmak yerine, bu durumu kökten halletmeyi hedeflerine koymalılar ve bu hususta azami gayret sarf etmelidirler. Aksi takdirde, dini yaşantıyı sulandırmak, farklı bir ‘’Avrupa İslam’ına göre yaşamak ve sonunda diğer semavi dinlerin içinde bulundukları duruma düşme tehlikesi vardır.
3. İşte bu gayr-i Müslim ülkelerde yaşayan Müslümanların sorunlarını çözebilecek yeni bir Fıkıh usulü olarak takdim edilen bu yeni paradigma, fıkhi bir problem değil, Fıkhın kendisini sorgulayan külli bir problemdir, hatta yeni bir din tasavvurudur.[37] Onlar Kur’an ve Sünneti esas aldıkları iddiasındadırlar ancak yeri geldiğinde, mevcut mezhepler bizi anlayamıyorlar, eski Fukaha bu zamanı görememiş, artık mezheplerin ötesine geçmek ve geleneksel Fıkhı aşmak lazımdır diyerek[38], mezhepleri parantez içine alıyorlar. Esasları, zaman ve mekân üstü olan Kur’an-ı Kerim ve Sünnet-i Seniyye’den alınan ve 1400 senelik bir birikime sahip olan geleneksel İslam Fıkhı ve usulünü tarihselci bir bakış açısıyla tamamen beşeri bir sistem olarak görüp, dini toplumsal külliyetten çıkarıp, ferdî yaşanan bir düzeye indirmektedirler.
4- Gayr-i Müslim ülkelerdeki kültür algısı, zihniyet ve toplumsal kabul ile ters düşen durumlarda, bu ülkelerde yaşayan Müslümanlar şöyle bir yol izleyebilirler. Evvela, bu durumu bir an önce ortadan kaldırmak için ya da alternatif bir yol bulmak için gerekli çalışmalar başlatılmalı. (Bu Lobi faaliyetleri, durumu kınayan Protestolar vb. olabilir.) Daha sonra mezkûr duruma benzeyen bir vâkıa ile alakalı geleneksel Fıkıh’ta bir hüküm var mı, son asırlardaki muteber Fukahamız bu duruma ilişkin yeni bir içtihat yapmış mı, araştırılmalı. Eğer bunlardan da bir sonuç alınamazsa ve mezkûr durum hala çözülememiş, başka alternatif bir çare de bulunamamış ise, zamanın Fıkıh uzmanlarının oluşturduğu bir heyet, geçici ruhsatlar ve zaruri istisnalar çerçevesinde, “özür/mazeret” durumuyla, mukteza-yı hâle münasib bir şekilde bir içtihatta bulunabilirler. Fakat burada -yukarıda da vurgulandığı gibi- sorunun bir an önce ortadan kaldırılmasına odaklanılmalı ve ruhsatların ve istisnaların geçici olduğu unutulmamalıdır.
Netice
Bu yazımızda son yıllarda en çok tartışılan dini mevzulardan biri olan “Fıkhü’l-ekalliyât” meselesi üzerine serdedilen farklı görüş ve fikirleri incelemeye çalıştık. Bu mesele hakkında temsil edilen reformist/liberal kanat, Selefi/vahhabi grubu ve geleneksel İslam Fıkhını müdafaa edenler olmak üzere üç farklı ana görüş olduğunu ve bunların karakteristik özelliklerini incelemeye gayret ettik. Selefi/Vahhabi zihniyetli grupların muhafazakâr, yenilik ve değişimleri görmezden gelen, metinci ve taklitçi bir tavır takınmalarına karşın, reformist/liberal kanadın tam tersi bir portre çizdiğini gördük. Bu iki grubun çalışmaları karşısında, geleneksel Fıkıh ve Fıkıh usulünü savunan ana omurganın da, atağa geçip, güncel sorunlara çözüm aramaya başladıklarını ve -onlara göre- ‘’ifrat’’ ve ‘’tefrit’’ içinde boğulan bu iki grubu durdurma ve ıslah etme çalışmalarına başladıklarını tespit ettik. Resmin tamamına bakıldığında ise, bu süregelen “Fıkhü’l-ekalliyât” tartışmalarının bir süre daha gündemin ilk sıralarını işgal edeceğini ve uzun süre nihai bir çözüme kavuşturulamayacağını fakat bu tartışmaların İslam Fıkhında bir tazelenme ve Müslümanların yeniden uyanmalarına vasıta olacağını görüyor ve ümit ediyoruz.
Muhammet Ali ARSLAN
Osnabrück Üniversitesi, İslam İlahiyatı.

Eidesstattliche Erklärung

„Hiermit versichere ich, Muhammet Ali ARSLAN, dass ich diese Arbeit selbstständig verfasst und keine anderen als dieangegebenen Quellen und Hilfsmittel benutzt habe.
Wörtlich wiedergegebene Textstellen,auch Einzelsätze und Teile davon, sind als Zitate kenntlich gemacht.“
Osnabrück, 29.09.2016 ———————
(Unterschrift)

Literaturverzeichnis
1. Prof. Dr. Muhammad Khalid MASUD, Islamic Law and Muslim Minorities,
ISIM Newsletter 2002.
[1] Muhammad Khalid MASUD, Islamic Law and Muslim Minorities, ISIM Newsletter 2002, S. 17.
[2]http://www.wienxtra.at/fileadmin/web/ifp/pdf/ABLG_Abschlussarbeiten/Abschlussarbeit_Anna_Lena_Schlatter_Endfassung_Dezember.pdf, (Letzter Abruf am 09.09.2016.)
[3] Ibn Khaldun, Çev. Süleyman ULUDAG, Mukaddime 2, Dergah Yayinlari, Istanbul 2009, S.802.
[4] Hayrettin KARAMAN, Tantâvî’nin Fetvası, http://www.hayrettinkaraman.net/yazi/laikduzen/4/0555.htm (Letzter Abruf am 24.09.2016.)
[5] TDV İslam Ansiklopedisi, cilt 08, sayfa 536.
[6] A.g.e. sayfa 536.
[7] A.g.e. sayfa 536.
[8] A.g.e. Sayfa 537.
[9] A.g.e. Sayfa 537.
[10] A.g.e. Sayfa 537.
[11] Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 43 (2012/2), S. 57-58.
[12] Dr. İhsan ŞENOCAK, Katolisizmi olmayan İslam’ın, Protestanca okunuşu Kur’an-ı Kerim Müdafaası, Hüküm Yayınları, İstanbul 2013, S. 43-49.
[13] Dr. İhsan ŞENOCAK, a.g.e., S. 230-243.
[14] Dr. Ebubekir SİFİL, İslami Bilincin İhyası, Rıhle Kitap, İstanbul 2013, S. 224-226.
[15] Hadia Mubarak, Taha Jabir Alawani: A Pioneer of islamic reform, İslamic Horizont, Mai/June 2016, S. 9.
[16] Tâhâ Cabir el-ALVÂNÎ, Çev. H. Mehmet GÜNAY, Azınlık Fıkhına Giriş (Temellendirici Bazı Mülahazalar), Usul Dergisi, Sayı 1, S. 141.
[17] Tâhâ Cabir el-ALVÂNÎ, Çev. H. Mehmet GÜNAY, Azınlık Fıkhına Giriş (Temellendirici Bazı Mülahazalar), Usul Dergisi, Sayı 1, S. 139.
[18] Tâhâ Cabir el-ALVÂNÎ, Çev. H. Mehmet GÜNAY, a.g.e. S. 139.
[19] Tâhâ Cabir el-ALVÂNÎ, Çev. H. Mehmet GÜNAY, a.g.e. S. 146.
[20] Tâhâ Cabir el-ALVÂNÎ, Çev. H. Mehmet GÜNAY, a.g.e. S. 145.
[21] Kur’an-ı Kerim ve Yüce Meali, Çev. Süleyman Ateş, Âl-i İmrân 3/110.
[22] Tâhâ Cabir el-ALVÂNÎ, Çev. H. Mehmet GÜNAY, a.g.e. S. 151.
[23] Tâhâ Cabir el-ALVÂNÎ, Çev. H. Mehmet GÜNAY, a.g.e. S. 157.
[24] Tâhâ Cabir el-ALVÂNÎ, Çev. H. Mehmet GÜNAY, a.g.e. S. 152.
[25] Tâhâ Cabir el-ALVÂNÎ, Çev. H. Mehmet GÜNAY, a.g.e. S. 140-141.
[26] Tâhâ Cabir el-ALVÂNÎ, Çev. H. Mehmet GÜNAY, a.g.e. S. 146.
[27] Kur’an-ı Kerim ve Yüce Meali, Çev. Süleyman Ateş, Eş-Şuarâ 26/227.
[28] Kur’an-ı Kerim ve Yüce Meali, Çev. Süleyman Ateş, Eş-Şûrâ 42/39.
[29] Tâhâ Cabir el-ALVÂNÎ, Çev. H. Mehmet GÜNAY, a.g.e. S. 153.
[30] Salih AYDIN, Ehl-i Sünnet ve’l Cemaat, Plural Publication, Köln 2014, S. 29.
[31] Yusuf Ziya YÖRÜKAN, Vehhabilik, AÜİFD, sy. 1, Ankara 1953, S. 53.
[32] Yusuf Ziya YÖRÜKAN, a.g.e., S. 53.
[33] Salim ÖĞÜT, İmam Şatibi’ye göre Mesalih-i Mürsele ve Bid’at arasındaki farklar, Çorum İlahiyat Fakultesi Dergisi, 2002/2, S. 26.
[34] Ebubekir SİFİL, http://www.islamiq.de/2015/04/09/ist-ein-islamisches-minderheitenrecht-ueberhaupt-legitim/ (Letzter Abruf am 19.09.2016.)
[35] Ebubekir SİFİL, http://www.islamiq.de/2015/04/09/ist-ein-islamisches-minderheitenrecht-ueberhaupt-legitim/ (Letzter Abruf am 20.09.2016.)
[36] Ebubekir SİFİL, http://www.perspektif.eu/ebubekir-sifil-azinlik-fikhi-mevcut-duruma-mesruiyet-kilifi-giydirme-cabasidir/ (Letzter Abruf am 02.08.2016.)
[37] Taha Hakan ALP, Ebubekir SİFİL, İlm-i Hal (TV Programı) Gayri-müslim Ülkelerde Yaşayan Müslümanların Fıkhi Meseleleri, İstanbul,13.07.2012.
[38] Tâhâ Cabir el-ALVÂNÎ, Çev. H. Mehmet GÜNAY, Azınlık Fıkhına Giriş (Temellendirici Bazı Mülahazalar), Usul Dergisi, Sayı 1, S. 141.

https://www.youtube.com/watch?v=HAoHpw9wdio

https://ebubekirsifil.com/gazete-yazilari/azinlik-fikhi-1/

Azınlık Fıkhı-1

Ebubekir Sifil

Temmuz 18, 20052005, Gazete Yazıları, Temmuz 2005Henüz Yorum Yapılmadı

“Yenileşme, ıslah, tecdid”… gibi kavramlara yaptığı vurguyla öne çıkan isimlerden Prof. Dr. Tâhâ Câbir el-Alevânî, “Usûl” dergisinin geçen birkaç yazıda üzerinde durduğum sayısında çevirisini okuduğumuz makalesinde, başlıkta yer alan konu hakkında önemsenmesi gereken şeyler söylüyor ki, iki aşamalı olarak ele almak mümkün:

[list="text-align: justify;"]
[*]Azınlık konumundaki müslümanların durumuyla ilgili/sınırlı olarak söyledikleri,
[*]Buradan hareketle genel olarak Fıkıh ve Fıkıh Usulü’ne teşmil ettiği değerlendirmeler.

[/list]

“Bugün farklı ülkelerde “azınlık“ statüsünde yaşayan Müslümanlar, yeni bir içtihad yöntemi geliştirilmeden çözülemeyecek problemler yaşamaktadır. “Azınlık Fıkhı“, şer’î hükmün, cemaatin koşulları ve yaşadığı mekân ile irtibatını göz önünde bulunduran özel bir fıkıh türüdür ki, ihtiva ettiği hükümler ancak o cemaat için doğru ve uygundur. Bu fıkhı küllî bir çerçeve içinde değerlendirmek ve mevcut hukukî ve fıkhî boşluğu aşmak için bu ilmi İmam Ebû Hanîfe‘nin kullanımındaki anlamıyla “Fıkh-ı Ekber” ile irtibatlandırmak gerekir…”

Buraya kadar bir problem yok gibi görünüyor. Ancak yazının ilerleyen paragraf ve bölümlerinde, el-Alevânî‘nin, bu meseleyi genel “ıslah/yenileme” anlayışının bir parçası olarak vaz ettiği dikkat çekiyor. Esasen “problem yok gibi görünüyor” dediğim yerlerde de “Azınlık Fıkhı“nın, “klasik” içtihad yöntemiyle çözülemeyecek bir saha oluşturduğunu söylemesi de onun bu temel tavrının bir yansıması olarak okunmalı. “Azınlık Fıkhı“nı ele alacak kişinin, bazı sosyal ilimlerde genel malumat, sosyoloji, iktisat, siyasal bilimler ve uluslar arası ilişkiler gibi alanlarda da özel birikim sahibi olması gerektiğini vurgulaması da bunun bir yansıması…

Bütün bunlar ne anlama geliyor? Yine kendi ifadesiyle “Bir kişi söz gelimi bir Müslüman azınlığın haklarını koruyabilmek, diğer ülkelerdeki Müslümanlar’a yardım yapabilmek, İslamî kültür ve değerleri rahatça sergileyebilmek adına ikamet ettiği ülkede siyasî hayata katılması caiz midir, şeklinde bir soru yöneltse, İslam’ın evrenselliğinin ve onun ümmetinin insanlığa şahit olduğunun bilincinde olan ve çağdaş uluslar arası hayata katılmanın ne demek olduğunu bilen bir fakihin bu soruyu bu şekliyle asla kabul etmemesi, aksine dinin küllî ilkeleri ile ümmetin ve risaletin temel özellikleri ile uyumlu olmasını sağlamak için bu sorunun olumsuz ve ruhsattan yararlanma mantığını değiştirip olumlu ve vacip kılıcı bir mantıkla onu yeniden formüle etmesi gerekir.” (…)

el-Alevânî, “Müslümanlar’ın “öteki” ile ilişkisini düzenleyen geleneksel fıkıh kuralarının büyük çoğunluğu (…) tarihin bir parçası olmuştur. Bunun metodolojik, aynı zamanda “tahkik-i menat”la ilgili bir takım sebepleri vardır” dedikten sonra bu sebepleri maddeler halinde sıralıyor. Arkasından azınlıklarla ilgili olarak tesbit edilmesi gereken temel hususlara değiniyor; 60/el-Mümtehine, 8-9 ayetlerini gündeme getirerek tefsirlerden ve diğer kaynaklardan alıntılar yapıyor, “Dâr” kavramına değiniyor ve Habeşistan hicreti örneği üzerinde durarak sonuca gidiyor.

el-Alevânî‘nin 20 küsür sayfalık makalesinin tamamını burada değerlendirme imkânına sahip değilim ne yazık ki. Ancak önümüzdeki yazılarda temel bazı tezleri üzerinde duracağım.

Milli Gazete – 18 Temmuz 2005

**********

https://ebubekirsifil.com/gazete-yazilari/azinlik-fikhi-2/

Azınlık Fıkhı-2

Ebubekir SifilTemmuz 25, 20052005, Gazete Yazıları, Temmuz 2005Henüz Yorum Yapılmadı

Prof. Dr. Tâhâ Câbir el-Alevânî‘nin “Azınlık Fıkhı” başlığı altında serd ettiği mütalaalar hakkında söylemek istediklerimi maddeler halinde sıralayayım:

[list="text-align: justify;"]
[*]Gayrimüslim ülkelerde “azınlık” durumunda yaşayan Müslümanlar‘ın problemleri hakkında şu ana kadar kayda değer çözümler üretilemediği bir vakıa. Onların durumunun, “İslam ülkesi” olarak anılan coğrafyalarda yaşayanlardan daha öncelikli çözümler beklediği de öyle. Ancak bu, sorunun, onlara özgü farklı bir “Fıkıh kategorisi” ihdası ile çözülmesi girişimi için uygun bir zemin/gerekçe midir?

[/list]

Eğer el-Alevânî ve onun gibi düşünenler nezdinde Fıkıh genel olarak “sorun çözücü” kabiliyetini muhafaza ediyorsa, azınlık durumundaki Müslümanlar için farklı bir yaklaşım üzerine kurulacak “özel” bir Fıkıh türüne gerek yok demektir. Eğer Fıkıh bu kabiliyetini yitirmiş durumdaysa, sorunun sadece azınlık durumundakilere özgülenmesindeki mantık nedir?

[list="text-align: justify;"]
[*]“Azınlık Fıkhı“nın hal-i hazırdaki yapısıyla Fıkıh ilminin kapsamına sokulmasının mümkün olmadığını söylerken el-Alevânî, anlaşıldığı kadarıyla aslında problemin cevabını kendi zihninde çoktan üretmiş bulunuyor. Probleme, mevcut yapısıyla Fıkıh‘tan cevap üretilemeyeceğini vurgulaması, Fıkh‘ın, onun istediği cevabı vermeyeceğine olan inancından kaynaklanmaktadır.
[*]“Azınlık Fıkhı, şer’î hükmün, cemaatin koşulları ve yaşadığı mekan ile irtibatını göz önünde bulunduran özel bir fıkıh türüdür” tesbiti, bünyesinde birçok problemi barındırıyor. Eğer bu tesbit, herhangi bir kişi veya grubun içinde bulunduğu koşulların ve yaşadığı mekânın Fıkhî hükme “kaynaklık” edeceğini ifade etmeye yönelik ise temelden yanlış olduğu açıktır. Maksat, koşulların ve mekânın, –faktörlerden bir faktör olarak– hükme sadece “etki” edeceğinin belirtilmesi ise, bunun hem azınlık konumunda bulunmayanların muhatap olduğu Fıkhî ahkâmdan farkı, hem de azınlıkların, bulundukları yerlerde siyasî hayata katılmasını “vacip” kılmakla bağdaştırılabilir bir yanı yoktur.
[*]Fıkıh, herhangi bir mevcut durumu “meşrulaştırmak” ya da daha doğru ifadesiyle “kitabına uydurmak” için değil, Allah Teala‘nın razı olduğu hayatın nasıl yaşanacağını öğretmek için vardır. İmam eş-Şâtıbî bu noktayı şöyle ifade eder: “Şer’an celb edilmek istenen menfaatler ve def edilmek istenen mefsedetler, ancak ahiret hayatına yönelik bir dünya hayatının yaşanabilmesi bakımından itibara alınır; yoksa sırf nefislerin arzu ve istekleri doğrultusunda tasavvur edilen menfaatlerin celbi veya mefsedetlerin def’i bakımından değil…” (“el-Muvâfakât“, II, 29)
[*]el-Alevânî, öngördüğü içtihad sistemini, “Kur’an’ın küllî kaidelerinden, ana gayelerinden, yüce değerlerinden, temel maksatlarından ve sağlam metodundan yola çıkan, Kur’an’ı, onun üstün değerlerini ve küllî esaslarını tatbik niteliğindeki sahih Sünnet’ten ve Hz. Peygamber (s.a.v)’in siretinden ışık alan” bir sistem olarak ifade ediyor. Eğer burada bir “izafîlik”ten söz etmek yanlış değilse, bu sakınca nasıl giderilecek? Aksi doğruysa, yani burada bir izafîlik yoksa, hal-i hazırdaki Fıkıh sistemi hangi noktalarda bu temel parametrelerden sapmıştır?

[/list]

Burada parantez içinde verdiğim türden ifadeler “İslamî yenilenme” temalı metinlerde sıklıkla karşımıza çıkar da, bunların “efradını cami ağyarını mani” tanımları ve munzabıt vasıfları ne hikmetse bir türlü lütfedilip gösterilmez!

Devam edecek.

Milli Gazete – 23 Temmuz 2005

**********
https://ebubekirsifil.com/gazete-yazilari/azinlik-fikhi-3/

Azınlık Fıkhı-3

Ebubekir SifilTemmuz 24, 20052005, Gazete Yazıları, Temmuz 2005Henüz Yorum Yapılmadı

el-Alevânî, makalesini esas olarak “Azınlık Fıkhı” mefhumu üzerine kurgulamış ise de, ilerleyen sayfalarda asıl maksada gelmekte ve “geleneksel fıkhın aşılması” söylemi ile birlikte çerçeve birden genişlemekte. “Geleneksel Fıkh”ın niçin aşılması gerektiğini, biri “metodoloji“yle, diğeri “tahkik-i menat“la ilgili olmak üzere iki grup tesbite dayandıran el-Alevânî, ilk grupla (metodolojik sebepler) ilgili olarak özetle şöyle diyor:

[list="text-align: justify;"]
[*]Eski fakihlerden bir kısmı iyi bir kaynak metodolojisi oluşturamamıştır.

[/list]

Bu konuda söyledikleri “eski fakihlerden bir kısmı”nı hedeflediği için tartışma dışıdır ve esasen konunun aslına taalluk etmemektedir.

[list="text-align: justify;"]
[*]Önemli olduğu için bu maddede söylediklerini aynen alıyorum: “Fakihlerin çoğu, Müslümanların “öteki” ile ilişkisini düzenlerken İslamın evrenselliğini nazarı itibara almamışlar, aksine son peygamberliğin ve insanlığa şahit bir ümmetin özellikleriyle bağdaşmayacak şekilde kendi içine kapanmayı öngören bir İslam modeli ortaya koymuşlardır.”

[/list]

Görüldüğü gibi iddia büyük; ancak bu paragraf, sloganlar üzerinden tasavvur oluşturma modasının güzel bir örneğini teşkil etse de, zarftan ziyade mazruf önemli olduğundan, ilmî bir kıymet ifade etmiyor. Dâru’l-Hikme‘den Hakan hocamın tabiriyle “bedeli ödenmemiş” sözler bunlar…

Bir kere Fukaha‘nın şu veya bu biçimde “İslam modeli oluşturmak” gibi ne bir maksadı, ne de buna yetkisi vardır. Öte yandan buradaki “içine kapanma”dan maksat nedir? “Kendi dinî ve kültürel kimliğini muhafaza” ise, bundan daha tabii bir şey olamaz. Esasen bu konudaki birtakım “kırmızı çizgiler” bizzat Kur’an ve Sünnet tarafından konmuştur. Yer darlığı sebebiyle bu noktanın da ayrıntısına ne yazık ki giremiyorum.

Konuyla ilgili olarak devletlerarası münasebetlere dair “Siyer” başlıklı erken dönem eserleriyle muahhar Fıkıh kaynaklarında, “iç hukuk”la ilgili olarak da yine Fıkıh kitapları yanında “es-Siyâsetu’ş-Şer’iyye” ve “Ahkâmu Ehli’z-Zimme” başlıklı eserlerde genel bir çerçeve olması bakımından Gayrimüslimler‘le ilişkide, –onları “dost/veli” edinmeme sabitesi yanında– “harbî“lik ve “zimmî“lik ayrımının belirleyici kılındığı malumdur. Yine Ehl-i Kitap ile diğer gayrimüslimler arasında kategorik bir ayrım bulunduğu da bilinmektedir. Bu muhtevada, özellikle de “fetih” pratiğiyle birlikte yürümüş olan nazariyatta Müslümanlar‘ın “içine kapanması” sonucunu doğuran ne tür unsurlar bulunduğu, gerçekten araştırılmaya değer bir husus.

[list="text-align: justify;"]
[*]“Fakihler uluslar arası bağlamda dünyayı bölümlere ayırırken kendi dönemlerinin hakim tarihsel alışkanlığından çok fazla etkilenmişler, bu yüzden konuya dar bir açıdan bakarak Kur’an’ın coğrafya algılamasından uzaklaşmışlardır.”

[/list]

İşte bütün mesele bu “mazmun”da saklı! Fakihler dünyayı bölümlere ayırırken “kendi dönemlerinin hakim tarihsel alışkanlığından etkilenmiş” de, niçin bizim “hal-i pür-melal”imizi görmemiş? Onların “Müslümanın izzeti” üzerine kurduğu dünya, bugünün zilleti karşısında suskun kalıyorsa suç kimin? Bugünün “tek kutuplu” dünyasında “özür dilemek”ten başka yapacak bir şeyi olmayan İslam dünyası için “Ruhamâu beynehum eşiddâu ale’l-küffâr” tanımı elbette “tarihsel alışkanlık” olarak mahkûm edilmeli; aksi halde sadece yeni bir Fıkıh, değil, aynı zamanda yeni bir “İslam” tanımı da yapmak zorunda kalacağız!..

Devam edecek.

****

https://ebubekirsifil.com/gazete-yazilari/azinlik-fikhi-4/

Azınlık Fıkhı – 4

Ebubekir SifilTemmuz 25, 20052005, Gazete Yazıları, Temmuz 2005Henüz Yorum Yapılmadı

Prof. Dr. Tâhâ Câbir el-Alevânî, “Geleneksel Fıkıh aşılmalıdır” tezine gerekçe yaptığı ikinci grup tesbiti “tahkik-i menat” başlığı altında topluyor. Burada 7 madde halinde söyledikleri, “bugün geçmişten farklıdır” cümlesiyle özetlenebilecek şeyler. Hal-i hazır durumu mutlaklaştırıp ona uygun Fıkıh/fetva üretmek olarak özetlenebilecek bakış açısıyla, özellikle 7. maddede, bugünküne benzer diyebileceğimiz durumlar hakkında geçmişte verilmiş “adem-i cevaz” muhtevalı fetva ve çalışmalara atıf yapılıyor ve yazıya temel karakterini veren yaklaşım ortaya konuyor: “… Bu yüzyılın başında Cezayir ulemasının Fransız vatandaşlığına geçmenin haram olduğu yönünde verdiği fetva da böyledir. Bu kitaplar ve fetvalar Müslüman azınlıkların bugün artık ihtiyaç duymadığı çatışma kültürünün bir parçasını teşkil etmektedir.”

Geçmişte bugünküne emsal teşkil edebilecek durumlar yaşanmış olsaydı bile, yukarıda özetlediğim yaklaşımdan anlaşılan odur ki, ulemanın o durumlar hakkında vereceği fetvaların bugünün müslümanının ihtiyacına hitap etmediği söylenecek ve aynı talep yine dillendirilecekti. Altı çizilmesi gereken mühim bir nokta burasıdır.

Öte yandan geçmişte yaşanan durumu “çatışma kültürü” diye ifade etmek ne kadar doğrudur? Söz gelimi Osmanlı idaresi altında yaşayan azınlıklar modern zamanlara kadar ne tür çatışma tecrübeleri yaşamıştır? Bugün (hadi 11 Eylül sonrasıyla speküle edilmesin diye öncesini dikkate alarak söyleyelim) Müslümanlar‘la “öteki” arasında bir “uzlaşma”dan bahsedebilir miyiz? Evetse, bunun Müslümanlar‘ın “yabancılaşma”sıyla ilgisi hakkında neler söylemeliyiz?..

Devamında el-Alevânî, “Azınlık Fıkhı“nın “Usul”üne yönelik bir dizi prensip öneriyor. Dikkat çeken, “olguyu nassa arz edip nassın hükmünü uygulama” tavrının tam tersi istikamette işletilmesi gerektiği mantığıdır; yani “nassın, iş gördüğü sürece kabulü” diyebileceğimiz tarzda olguya arz edilmesi.

Bunu şu ifadelerden rahatlıkla test etmek mümkün: “… Kur’an-ı Kerim –örneğin Müslümanların başkalarıyla ilişkisi bağlamında “iyilik ve adalet” gibi– genel bir prensip getirir, buna mukabil, örneğin, gayrimüslimleri yolda sıkıştırmak, verdikleri selama aynen veya daha güzeliyle cevap vermemek gibi zahiren bu prensiple çelişen birtakım hadis ve haberler de rivayet edilmiş olursa, bu takdirde Kitap’ta yer alan prensip esas kabul edilmeli, hadis ve haberler ise tevili mümkünse tevil edilmeli, değilse reddedilmelidir.”

Uzun makalesi boyunca el-Alevânî‘nin, tezine getirdiği belki de en sağlam/somut delil “Habeşistan hicreti” meselesidir. Habeşistan‘a bi’setin 5. yılında hicret edenlerin, Medine döneminin bir kısmında da burada kaldığı doğru ise de, muhacirlerin Habeşistan‘da dini yaşama konusunda herhangi bir kısıtlamaya maruz kaldığını gösteren bir kayıttan haberdar değiliz. Necaşî‘nin onlara, bu noktada sağladığı güvenlik ve garantinin herhangi bir şeyle sınırlandırıldığını söylemek de mümkün değildir.

Esasen Garanik hadisesinin Habeşistan‘da “müşriklerin İslam’a girdiği” tarzında duyulması üzerine muhacirlerin Mekke‘ye geri dönmüş olması, Habeşistan hicretinin, bugünkü “kalıcı gurbet” hayatı tarzında anlaşılıp gerçekleştirildiğini söylemememizi engellemektedir. Her ne kadar el-Alevânî sadece Medine‘ye hicreti dikkate alarak Habeşistan muhacirlerinin Medine‘ye gitmesini, o dönemde Medine‘ye hicretin herkese farz olduğu vakıasıyla açıklamış olsa da, bu savunmanın ilk hicretten Mekke‘ye dönüşü açıklamaya yetmeyeceği açık…

İşin özeti şu ki, makalede önce Müslümanlar‘ın azınlık olarak bulunduğu ülkelerdeki varlığının kalıcı olmasının vazgeçilmezliği istikametinde bir karar verilmiş, ardından bunun “Allah’ın emri” ve “dinin gereği” olduğu söylenmiş. Sonrasında, girilen bu yolda işleri kolaylaştıracak ahkâm icadı hedefleniyor, hatta bunun için Fıkıh sisteminin silbaştan tesis edilmesinin zorunlu olduğu söyleniyor!.. Makalede tek tek söylenenlerin tartışması yerine belki en başta bu temel kabulün sorgulanması gerekiyor…

Milli Gazete – 25 Temmuz 2005

*****

https://ebubekirsifil.com/gazete-yazilari/kolaylastirilmis-fikih-uzerine-2/

Kolaylaştırılmış Fıkıh Üzerine-2

Ebubekir Sifil

Ocak 28, 20082008, Gazete Yazıları, Ocak 2008Henüz Yorum Yapılmadı

Günümüzde ekonomik konularla ilgili fıkhî meseleleri “el-Fıkhu’l-İktisâdî”, tıpla ilgili hususları “el-Fıkhu’t-Tıbbî”… gibi başlıklar altında ele almak nasıl mümkünse, azınlıklarla (özellikle gayrimüslim ülkelerde yaşayan Müslüman azınlıklarla) ilgili meseleleri de “Fıkhu’l-Ekalliyat” (Azınlıklar Fıkhı) başlığı altında ele almak mümkündür.

Evet bu yaklaşım, Fıkh’ın genel çerçevesi içinde yer alan, ama –tabir caizse– “özerk” bir saha oluşturan kendine özgü bir Fıkıh’tan bahsediyor. Bilhassa Batılı ülkelerde azınlık halde yaşayan Müslümanların problemlerinin, kendine mahsus fıkhî hükümlerle çözülmesini öngören bu yaklaşım hakkında söylenmesi gerekenleri şöyle özetleyebiliriz:

Azınlıklar Fıkhı, nüfusunun çoğunluğunu gayrimüslimlerin oluşturduğu, gayri İslamî kanunlarla yönetilen ülkelerde yaşayan Müslüman azınlıkların meselelerini önemsemesi bakımından şayan-ı dikkattir. Dolayısıyla bu yaklaşıma getirilen/getirilecek eleştiriler yapılan işin küçümsendiği, ya da problemin görmezden gelindiği şeklinde değerlendirilmemelidir.

Müslümanların gayrimüslimler arasında azınlık şeklinde yaşaması ve bunun bir “geçici durum” olarak değil, bilinçli bir tercihle “hayat tarzı” olarak seçilmiş olması geçmişte rastlanan bir durum değildir. Bu gerçeğin doğurduğu sonucu Azınlıklar Fıkhı taraftarları şöyle okuyor: Probleme çözüm ararken her ne kadar konuyla uzaktan-yakından ilişkili uygulamalar/çözümler üzerinde durulursa da, başlı başına “yeni ve farklı” bir durum söz konusu olduğu için, üretilecek çözümlerin de “yeni ve farklı” olması, geçmişte üretilen şu veya bu çözümle aynîlik arz etmemesi tabiidir.

Bu yaklaşım şu küllî/temel gerçeği göz ardı ettiği için eksiklikle maluldür: Fıkh’a, müslümanın hayatında “devam etmekte olan süreçlere çözüm bulma” görevi yüklenmesi doğru/sıhhatli değildir. Zira Müslüman, hayatının her aşamasını ve alanını Fıkh’a danışarak oluşturmak zorundadır. Yani Fıkıh sadece “problem çözen” değil, aynı zamanda problem oluşmaması için resen başvurulması gereken bir adrestir.

Bunun konumuzla ilişkisi şudur: Modern zamanlarda Müslüman toplumlar, şu veya bu sebeplerle gayrimüslim ülkelere yoğun bir şekilde göç verdi. Bunu yaparken kimsenin aklına “şu işi Fıkh’a bir götürelim” diye sormak gelmedi. Müslümanlar kendilerine doğru gelen bir iş yaptılar. Yapılan iş Fıkıh bakımından “meşru” mudur, değil midir diye soruşturmadılar. Bu kararı verirken başta ekonomik olmak üzere kısmen siyasî ve daha başka sebepleri esas aldılar. Ve sonunda ortaya “Müslüman azınlıklar” diye devasa bir problem çıktı.

Şimdi bu problemi Fıkh’ın çözmesini istiyoruz. Ancak yine “şartlı” davranıyoruz. Yani “Fıkıh bu işe çözüm bulsun, ama bizi çok fazla yormadan, üzmeden, bizden bir fedakârlık beklemeden” diyoruz.

Diyelim ki Fıkıh bu meseleye, “gayrimüslim ülkelere göç etmiş olan Müslümanlar, Mekke’den Medine’ye hicret eden Sahabe’nin fedakârlık, sadakat ve dirayetini göstererek kendi ülkelerine dönmelidirler” şeklinde bir çözüm getirse, buna yanaşacak mıyız? Oralarda edindiğimiz evimizi-barkımızı, kurduğumuz hayatı, ekonomik standartlarımızı, yatırımlarımızı… tıpkı Muhacirun’un yaptığı gibi elimizin tersiyle silip, zoru seçerek kendi ülkelerimize dönüp buralardaki gayri İslamî şartlarla mücadele etmeyi göze alabiliyor muyuz?

“İyi ama Müslüman azınlıklar bunlardan ibaret değil” denebilir. Konunun bu yönünü ve diğer boyutlarını önümüzdeki yazılarda irdelemeye önümüzdeki yazılarda inşaallah devam edeceğiz.

Devam edecek.

Milli Gazete – 28 Ocak 200

https://ebubekirsifil.com/gazete-yazilari/kolaylastirilmis-fikih-uzerine-3/

Kolaylaştırılmış Fıkıh Üzerine-3

Ebubekir SifilŞubat 2, 20082008, Gazete Yazıları, Şubat 2008Henüz Yorum Yapılmadı

Modern dönem Müslümanlarının belki de en temel problemi şu: İçinde bulunduğumuz duruma nasıl geldiğimiz, niçin bu şartlarda yaşamak zorunda olduğumuz, dünyanın gidişatını tayin etme, ya da en azından etkileme konumuna gelebilmek için global ölçekte neler yapmamız gerektiği… gibi meselelere kafa yormak yerine, hasbelkader yaşamakta olduğumuz durumu Din’e onaylatarak rahatlamanın yollarını arıyoruz.

Sanki Din bizi, ne halde bulunuyorsak o halde rahatlatmak ve her hal-u kârda tercihlerimizi onaylamak için gönderilmiş gibi, hayatımızı Din’e göre değil, Din’i hayatımıza göre ayarlamanın peşindeyiz sürekli.

Dünyanın globalleştiğini, küçük bir köy haline geldiğini, artık bu köyde kimsenin tercih kullanma hakkının bulunmadığını söyleyenler, aslında dünyaya vaziyet eden global tuğyanın dayatmalarının Din gibi algılanmasını istiyor. Müslümanlar da bu durumu, “gerçekleri görmek” adına kabulleniyor, hatta mutlaklaştırıyor ve giderek hayatını Din’in değil, global enformasyon merkezlerinin ürettiği kavramlar esasında dizayn etmenin peşine düşüyor.

Nahve Fıkhin Cedîd li’l-Ekalliyyât adlı kitabında Prof. Dr. Cemâluddîn Atıyye Muhammed’in ortaya koyduğu yaklaşım, bu tesbitlerin canlı bir örneğini oluşturuyor. Azınlıklar probleminin nihaî çözümünün, fikrî ve vicdanî bir değişimden geçtiğini belirten Prof. Muhammed, toplumların ve bireylerin ırkî ve dinî taassuptan kurtulması gerektiğine vurgu yapıyor!

İlerleyen bahislerde Fıkıh kitaplarında zimmîlerle ilgili mevcut hükümlerin geçerliliğinin kalmadığını belirten Prof. Muhammed bununla da yetinmiyor, “Şurut-u Ömeriyye”nin uydurma olduğunu ileri süren Fehmi Huveydî’nin “Zimmî Değil Vatandaş” adlı eserini referans alarak kimi sahih hadislerin tarihselliğini de ileri sürüyor.

Hatta iş burada da kalmıyor, gelip “dinlerin birliği” meselesine dayanıyor. Kur’an ayetleri devreye sokuluyor. Önce Ehl-i Kitap’la başlayan “kardeşliğimiz”, Sabiiler’i de içine alarak genişliyor ve en sonunda aynı Yaratıcı tarafından var edilen muhtelif dinlere mensup “insanlık ailesi” fotoğrafı önümüze konuyor! Artık burada söylenecek söz kalmıyor tabii.

Prof. Muhammed’in kitabına, konuyla ilgilenenler için calib-i dikkat bir çalışma olarak işaret ettikten sonra gelelim esas meselemize: Bırakalım azınlıkları, İslam coğrafyasında yaşayan Müslümanlar bakımından dahi “Mekke döneminde yaşıyoruz” klasiğinin daha ne kadar berdevam olacağı meçhul. İşin ilginç yanı şu ki, bu klasiği tekrarlayanların dünyasında ne Medine kurmak, ne hicret, ne muahat¹⁾ ne de cihad var! Doğrusu kimsenin burnunun kanamadığı bu “Mekke dönemi”ni hayli sevdik biz. Siyasî, sosyal, ekonomik kazanımlarımız, “girişimci ruh”u çabucak benimseyerek uluslararası arenaya açılan, dünyayla entegre olan, küreselleşmeden nasibini alan insanımız için bütün bunlar hayli geride kalmış durumda!

Bu anlayış açısından baktığımızda aslında gayrimüslim ülkelerde yaşayan Müslüman azınlıkların gayrimüslimlerle bir arada yaşaması “arızî” değil, olduğu gibi kabul edilmesi gereken bir durum. Yahudi ve Hristiyanlar’la dinî yakınlaşmanın ve “aramızdaki ortak noktalar”ı öne çıkartmanın gereğine vurgu yapan Yusuf el-Karadâvî, dinsizlik cereyanına karşı onlarla birlikte hareket edilmesini öneriyor. Sanki Müslümanların kanını dökenler, ülkeler işgal edip sömürenler, dünyayı ve uzayı kirletenler başkalarıymış gibi!

Devam edecek.

Milli Gazete – 2 Şubat 2008