Tiyatro ve Dramanın Eğitsel Boyutu

Tiyatro ve Dramanın Eğitsel Boyutu



İnsanlar arası etkileşimde en önemli eylem göstererek ve yaparak öğrenmedir. Yaşamla oyun arasındaki benzerlikler ortak davranışların öğrenilmesini sağlar. Bu süreç eğitimde tiyatro ve drama çalışmalarında kullanılır.
Eğitim ve öğretimde dramatik yaşantılar, olay, duygu ve durumların öğrenciler tarafından oyunlaştırılması burada da vardır ama her şey doğaçta oynanır. Önemli olan seyirciyi etkilemek değildir.
Önemli olan toplum içinde insanların iletişimine yardımcı olan unsurların kullanılarak grup içinde bireylerin birbirlerini tanımalarına sonra güven duymalarına sonra iletişimde buluna bilmelerine ve topluma uyum zorluğu çeken insanlara uyum zorluğu çektikleri noktaları belirleyerek oyunlaştırarak yaşatmaya ve uyuma alıştırmaya çalıştırmaktır.

DOĞAÇLAMADA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

Doğaçlamalar boyunca hiç akıldan çıkarılmaması gereken şey amaçtır. Amaç uygulayıcıya güç verir. Drama öğretmeni öğrenciye amacı söyler ama öğrencinin amaçla ilgili sorular sormasını engeller. Önemli olan öğrencinin bu amacı nasıl anlayıp yorumladığıdır. Öğrenci durumu zihninde oluşturup o duyguya girip doğaçlamayı oynamalıdır. Öğrenci dikkatini karşıdaki oyuncuya vermelidir. İzleyicileri düşünmemelidir, amacı izleyiciler değil verilen durumu iyi oynamaktır. Karşısındaki öğrenciyi iyi izlemeli ona göre davranışlarını yönlendirmelidir. Oyundan kopmamalıdır. Öğretmen “ dur “ deyinceye kadar doğaçlama sürmelidir. Doğaçlama sonrası grupla tartışma yapılmalıdır. Doğaçlama sırasında oynayan öğrencilerin, öğretmenin ve izleyicilerin dikkat etmeleri gereken noktalar şunlardır.
Öğrenciye verilen amaçla davranış birbirine ne kadar yakındı?
Oyunculardan biri yada ikisi amaçtan uzaklaştı mı?
Doğaç sırasında dikkat dağıldı mı? Öğrenciler çok mu hareket etti?
Öğrenciler çok mu konuştular? Çok mu abartılı oynadılar?
Öğrenciler hayal gücü yeteneklerini yeteri kadar kullanabildiler mi?
Öğrenciler öğretmenin işaretine kadar süreyi iyi kullandılar mı?


ÖRNEK DOĞAÇLAMA

1. AŞAMA – ISINMA ÇALIŞMASI
Sınıf içinde öğrenciler serbest biçimde dolaşırlar. Herkes birbirine iyi günler deyip tekrar dolaşmaya devam ederler. İkinci aşamada öğretmenin “ tamam “ demesiyle tekrar iyi günler deyip el sıkışırlar. Öğretmen tamam deyince durulur.

2. AŞAMA - OYUN
Öğrenci sayısı en fazla on olmak üzere öğrenciler karışık olarak gruplara ayrılır ve bir çember yapılır. Çemberdeki bireylere bir tane kağıttan top yapılır ve öğretmen önce kendini tanıtarak topu birisine atar. Tüm grup üyeleri kendini tanıtmayı tamamlayınca biter.

Bu kez grup üyelerinin her biri ( öğretmenin başlamasıyla ya ayakkabı numaralarını, ya tuttukları takımı ya en sevdikleri yemek adı vs. türü kendilerine ait bilgiyi topu birbirlerine atarak verirler. En son kişide söyleyince öğretmen topu alır ve grup üyelerine sorar “ karşısındaki öğretmen topu alır ve grup üyelerine sorar “ karşındaki kişinin adı ne ? ve en sevdiği yemek ne ? “ diye. Bu oyun grup üyelerinin birbirlerine ısınması, birbirini tanımasını ve asıl yapılacak doğaçlamaya ortamın hazırlanmasını sağlar.

3. AŞAMA – DOĞAÇLAMA
Öğretmen oynanacak doğaçlama için sınıfta ön bilgi verir. Tarih sınavından birkaç dakika öncesidir. İki arkadaş sınıfın dışında konuşurlar. ( Sınıftan doğaçlama için istekli 2 kişinin ortaya gelmesi istenir. )
Birinci gencin amacı : Bu sınav için hiç çalışmamıştır. Soruların yanıtını kendisine göstermesi için arkadaşını ikna etmeye çalışır.

İkinci gencin amacı : Sınıfta örnek bir öğrencidir. Sınav sırasında yanıtları arkadaşına göstermeyi hayal bile etmemesini söyler. Oynayacak öğrencilere amaç açıklandıktan sonra kısa bir süre düşünmeleri için zaman tanınır. 3 dakika 5 dakika gibi bir zaman beklenebilir. Öğrenciler kendi kafalarında yorumladıkları rolleri canlandırmaya başlarlar. Süre sonunda oynanan oyun bittiyse ( bitmedi ise ve giderek uzuyorsa öğretmen tarafından nazikçe bitirilir. ) oyunculara teşekkür edilir. Önce öğrencilerin oyuncuları , yorumları, süreyi iyi kullanıp kullanmadıkları, amaçtan sapıp sapmadıkları vs. konusunda sınıfta kısaca konuşulur. Sınıfta durumla ilgili tartışma başlatılır. 1. öğrencinin ve 2. öğrencinin davranışları ve düşünce biçimleri nedenleri sınıfta yorumlanır. İstekli iki öğrenci çıkarılarak aynı durum onların yorumlarıyla oynatılır. 3. 4. doğaçlama başka ikililerle farklı olarak oynatılabilir.

BİREYLER ARASI İLETİŞİMİ SAĞLAMADA DOĞAÇLAMA ÖRNEKLERİ

ISINMA:
- Hoş geldin
- Merhaba, dolaşarak birbirini selamlama ve tokalaşma “Dur “ denilince yanındakinin bir yerini tutmaları istenir.

OYUNLAR:
Ayakkabı numarasını, tuttuğu takımı, sevdiği yemeği, son yediği yemeği, sevdiği araba markasını, son izlediği filmi vs’nin grup üyelerine söylenmesi ve sonradan birbirlerine sordurularak doğrulattırılması ( bunu öğrenciler çember olur ve çember içine giren söyler en son en son öğretmence doğrulattırılarak yapılır. )

DOĞAÇLAMALAR:
Kişilik çatışmaları ile ilgili doğaçlamalar:
DOĞAÇLAMA: Lisede bir öğretmen ve bir öğrenci. Dersin sonunda zil çaldığında öğretmen öğrenciye birkaç dakika sınıfta kalmasını onunla konuşmak istediğini söylüyor.
Öğretmenin Amacı: Öğrencin sırasının altında bir paket sigara bulmuş ve sigaranın ona ait olduğunu düşünüyor. Sigara bağımlısı olduğu düşündüğü öğrencisine bu konuda yardım etmek istiyor.
Öğrencinin Amacı: Sigara içen arkadaşının sigara paketi kendisinde bulunduğu için oldukça korkuyor. Bunu öğretmenine söylemek istiyor ancak arkadaşına söz verdiği için susuyor.
DOĞAÇLAMA: Fen,, Sosyal ,İngilizce , ...vs öğretmeni ve öğrenci, öğretmenin odasında, geçen ders yapılan sınav üzerinde konuşuyorlar.
Öğretmenin amacı: Sınav kağıtlarını okurken asla yanlışlık yapmadığına inanıyor ve bu konuda kendinden emin
Öğrencinin Amacı: Öğretmenin kağıdını okurken bir yanlış yaptığına kesinlikle inanıyor. Kağıdına tekrar bakılmasını ve yeniden değerlendirilmesini istiyor. Böylece notunun yükselmesini bekliyor.
DOĞAÇLAMA: bir tarih öğretmenin ve öğrenci, öğretmenle yalnız bir odada öğrencini ödevi hakkında konuşuyorlar.
Öğretmenin Amacı: Elindeki çok iyi hazırlanmış bu ödevin öğrenci tarafından yapılmadığına inanıyor. Öğrencinin bunu açıklaması için onu ikna etmeye çalışıyor.
Öğrencinin Amacı: Bu ödev üzerinde çok çalışmış. Öğretmene bu ödevi kendisinin yaptığına ve çok uğraştığına inandırmak istiyor.
DOĞAÇLAMA: Beden Eğitimi ( yada başka bir öğretmende olabilir ) koridorda karşılaştığı öğrencinin yanına giderek elinde tuttuğu bir kağıdı gösteriyor.
Öğretmenin Amacı: Elindeki kağıtta kendisini anlatan bir çok kötü karikatür bulmuş. Bu karikatürü bu öğrencinin yaptığına inanıyor. Ve öğrenciye bunu itiraf ettirmek istiyor.
Öğrencinin Amacı: Öğretmenine bu karikatürü kendisinin yapmadığına inandırmaya çalışıyor ve masum olduğunu anlatmaya uğraşıyor.
DOĞAÇLAMA: Bir öğrenci sınıf öğretmeniyle bir araştırma konusu için ( yada küme oluşturmak için ) seçilen gruplar hakkında konuşma yapmak için bekliyor.
Öğrencinin Amacı: Ortak çalışma için seçilen gruptaki arkadaşından nefret ettiği için öğretmenden kendisini bir başka gruba vermesini istiyor.
Öğretmenin Amacı: bütün öğrencilerin birbirinden öğrenecek pek çok şey olduğuna inandığı için gruplardaki herhangi bir değişikliği onaylamıyor.

KENDİNİ İFADE ETME ÇALIŞMALARI

Lider çeşitli insan resimlerini öğrencilere gösterir. Bunlar genç,yaşlı,çocuk,köylü,şehirli...vb resimlerdir. Öğrenciler kendi seçtikleri bir resmi önce bir süre inceler daha sonra o resimdeki kişi hakkında bir hikayeyi gruba anlatır. Resimdekinin yaşamı,istekleri,amaçları,başına gelen ilginç bir olayı,o resimdeki pozu nasıl verdiği,neler düşündüğünü kısa hikayeler ve drama yaparak canlandırırlar.

DOKUNMA DUYUSUNU GELİŞTİREN ÇALIŞMALAR
Lider öğrencilere,çeşitli malzemeler verir. Bunlar kadife, kabarık dokulu kumaşlar, pamuk, ağaç kabuğu, cam...gibi malzemelerdir. Öğrenciler çeşitli hareketlerle dokundukları bu malzemeleri gruba anlatabilirler.

ISINMA ÇALIŞMALARI
Çeşitli malzemeler üzerinde yürüme, çamur ,zamk ,su birikintisi ,kuru yapraklar ,çakıl ,çim vb. (müzik veya ritim eşliğinde ,hızlı-yavaş ,ileri-geri ,ayakta - çömelerek yürüme şeklinde olabilir)
Üçer veya daha fazla gruplar halinde büyük bir antika porselen tabağı sınıfın değişik köşelerine taşıma ,yerini değiştirme; (porselen tabak çok değerli çok ince her an kırılabilir)

Grup üyeleri kollarını birbirlerine kenetleyerek el ele tutuşur ve daire halini alırlar tabak bu şekilde taşınır. Çeşitli ülkelerin müzikleri eşliğinde “ellerinle dans et ,kollarınla dans et ,ayaklarınla başınla dans et , gibi yönergelerle öğrencilerin dans etmeleri istenir. Oldukça keyifli olan bu ısınma çalışmasında vücudun sadece bir bölümünü kullanarak dans etme ayrıca da vücudu , bedeni fark etme çalışması olarak da kullanılabilir. Lider öğrencilere “şimdi siz bir sönük balonsunuz ben sizi yavaş yavaş şişirmeye başlayacağım bakalım nasıl şişeceksiniz?" der ve üflemeye başlar. Herkes istediği gibi şişme hareketi yapar. Lider üflemeyi bırakır ve tek tek bütün balonları bağlayıp iplerini eline aldığını ve sağa sola doğru salladığını söyler öğrenciler sağa sola istedikleri gibi sallanır.

KAYNAŞTIRMA ÇALIŞMALARI (BAŞKALARIYLA İLETİŞİM KURMA)

Halka şeklinde oturulur. Bir öğrenci kendi ismini söyler ve elindeki topu yerden yuvarlayarak bir kişiye atar. Topu alan kişide kendi ismini söyleyerek bir başkasına topu atar. Herkes ismini söyledikten sonra ikinci aşamaya geçilir. Burada ilk kişi ismini söyler topu başkasına atar, o kişide önce ilk kişinin ismini sonra kendi ismini söyler ve topu üçüncü kişiye atar . O da ilk ve ikinci kişinin ismini sonrada kendi ismini söyler.. oyun bu şekilde devam eder oyunun sonuna doğru söylenecek isimler çoğaldığından dikkat etme , ilgiyle dinleme, akılda tutma, çalışması olarak da düşünülebilir.


KENDİ VÜCUDUNU ETKİLİ OLARAK KULLANABİLME
(KATILIMCILARLA KOORDİNELİ OLARAK HAREKET ETME )
Tüm öğrenciler eşleşirler liderin söylediği bir organlarıyla yanlarındaki arkadaşına dokunurlar ve birbirlerine yapışırlar. Bu şekilde tüm eşler ayrılmadan müzik eşliğinde yürümeye başlar, sonra eşler durdurulur. Yukarıdaki işlem başka organlarla tekrar edilir. (el-el, baş-baş, el-baş, diz-el, sırt-sırt)

KONSANTRASYON ÇALIŞMALARI
Bu çalışmanın amacı öğrenciler birbirleriyle daha rahat iletişim kurduktan sonra grubun dikkatini bir noktaya toplamak ve drama etkinliğine yönlendirmektir. İkili eş olarak öğrenciler yere karşılıklı olarak uzanır.Ayak tabanları karşılıklı birleştirilerek ritim eşliğinde hareket edilir. Aynı işlem oturur vaziyette, el ele tutuşarak, sağa sola sallanarak, ileri-geri, hızlı-yavaş hareket edilerek tekrarlanabilir.

EŞİNE GÜVEN DUYABİLME
Öğrenciler ikili eş olurlar. Eşlerden birinin gözleri bağlanır, diğeri onun ellerinden tutup yönlendirerek sınıf içinde yada dışında gezdirir. Sonra rol değiştirilir. Yürüyüş sırasında gözü bağlı eşe zarar gelmemesine dikkat etmek gerekir. Rehber olan eş çeşitli yönergelerle eşini gezdirir. (şimdi yürü, basamak var, masanın yanındayız gibi) Daha sonra gözü bağlı olan eşe nereye gitmiş olabileceği veya sınıfın hangi köşesinde gezdiğini tahmin edip etmediği sorulabilir.

ESAS ÇALIŞMA ÖRNEKLERİ...
-Bir doğum günü hediyesini bulunduğu kutuyu açma ve kutudan çıkan hediyeyi canlandırma.
-Teypten çeşitli elektronik ev eşyalarının sesleri dinletilir ve öğrencilerden bu aletin canlandırılması istenir.
-Rol oynama çalışmaları: " Lider ben şimdi birisinin taklidini yapacağım, bu sık sık gördüğünüz kişilerden biri der. Ben o kişiyi canlandırdıktan sonra ben kimim? diye soracağım. Bakalım bilebilecek misiniz? "diye açıklama yapar. Daha sonra grubun ilgi ve ihtiyaçlarına göre bir kişi canlandırılır (küçük yaş gruplarında çocuk doktoru, öğretmen, şekerci olabilir) Öğrenciler bildikten sonra onlarda birini canlandırır ve kim olduğu bilinir.

SÖZEL YARATICILIĞI GELİŞTİRME ÇALIŞMALARI
Öğrenciler daire şeklinde oturur. Lider elindeki fotoğrafları gösterir ve resimdeki kişilerin tam bir şey söylerken fotoğraflarının çekildiğinden bahseder. Daha sonra bir öğrenci seçilerek bu fotoğraftaki kişinin ne söylediği,kime söylediği, neden söylediği sorularak kişiyi canlandırması istenir.

BENLİK KONTROLÜ VE DİSİPLİNİ SAĞLAYABİLME
Öğrenciler daire şeklinde otururlar. Liderle birlikte müzik aletlerinden bahsedilir bu konuda sohbet edilir.Daha sonra öğrencilerden biri orkestra şefi diğerleri ise bir müzik aleti çalan sanatçılar olur.Sonra teypten parça çalınınca şef orkestrayı idare eder. Sanatçılarda müzik aletlerini istedikleri gibi hayallerinden çalarlar.

YARATICILIĞI GELİŞTİRME ÇALIŞMALARI
-Kendini kutu şekline sok.
-Dev gibi adımlarla yürü.
-Kendini bir parça kek haline sok.
-Küçük bir fare haline gir.
-Lavabo kenarında duran bir sabun ol.
-Bir parfüm şişesi gibi dur.

RAHATLAMA ÇALIŞMALARI
-Buz dağının eriyerek denize karışması
-Bir tarlada duran korkuluksunuz ve rüzgara karşı duruyorsunuz.
-Bir ağaç dalında kalan tek kurumuş yapraksınız, rüzgarın sizi uçurarak bir yerlere götürmesi.
-Küçük bir çocuğun elindeki balonsunuz ve çocuğun elinden kaçarak gökyüzüne havalanıyorsunuz.