minikalem
Mesaj Sayısı : 454
Rep Gücü : 1027
Rep Puanı : 9
Kayıt tarihi : 03/01/10
 |  Konu: İSMAİL DEDE EFENDİ  Perş. Mayıs 26, 2011 9:37 am | |
| Ser müezzin-i şehriyari, musahib-i padişahi, reis-i fasl-ı hümayun, Mevlevi-nayzen, na’athan, hanende Hamamizade İsmail Dede Efendi (1778-1846 )  İsmail
Dede Efendi 18. asrın en mühim şahsiyetleri arasındandır. Hayatına dair
etraflı malumata maalesef sahip değiliz. Bilindiği kadarıyla 9 Ocak
1778 yılında Şehzadebaşı’nda doğdu. Babası, uzun müddet Sayda valisi Cezzar Ahmet Paşa’nın mühürdarlığını yapmış olan Süleyman Ağa, annesi Rukiye Hanım ’dır.
Babası Süleyman Ağa, Cezzar Ahmet Paşa’nın halka gösterdiği gaddarlığa
dayanamayarak vazifesinden istifa etmiş ve İstanbul’a gelerek
Şehzadebaşı’ndaki Acemoğlu Hamamı ’nı alarak işletmeye başlamıştır. Doğumu kurban bayramının birinci gününe denk geldiği için kendisine Hz. İsmail’e atfen İsmail adı verilir. Devrinin kaynaklarında “Derviş İsmail” ; musuki camiasında Mevlevi tarikatına mensup olmasından ötürü “Dede(1) Efendi” ; babasının hamam işletmesinden dolayı da “Hamamizade” lakabıyla anılmıştır. Süleyman Ağa İsmail henüz üç dört yaşlarındayken bu hamamı satıp Altımermer Kurusebil mahallesindeki Çavuş Hamamı civarında bir ev satın alarak oraya yerleşir. (2) İsmail sekiz yaşına geldiğinde Hekimoğlu Ali Paşa Camii bitişiğindeki Çamaşırcı mektebine başlamış ve ilk tahsilini orada bitirmiştir. Mektepte sesinin güzelliği ve musikideki kabiliyeti yüzünden mektebin “ilahici başısı “ seçilir. Bu yıllardan devrin musiki üstatlarından Anadolu Kesedarı Uncuzade Seyyid Mehmet Emin Efendi (ö.1811)
ile tanışır. Bu zat bir gün İsmail’in ilahi okuyuşunu dinler ve
kendisinde büyük bir istidat sezdiğinden onu talebeliğine kabul eder.
İşte İsmail’in ilk musiki hocası bu zat-ı muhterem olmuştur ve onu kendi
evlatlarından ayırmamıştır. İlköğretimi bitiren İsmail on dört
yaşındayken yine Seyyid Mehmet’in desteğiyle Defterdarlık’ta baş
muhasebe kalemine kâtip muavini olarak çalışmaya başlar. İsmail yedi yıl
kadar hem bu kalemde çalışır hem de musiki dersleri ve terbiyesi alır.
Bu arada pazartesi ve Perşembe günleri de Yenikapı Mevlevihanesi giderek
orda dergâhın postnişini olan Ali Nutki Dede ve kardeşi Abdülbaki Nasır Dede’den
den musiki dersleri ve Mevlevi terbiyesi almaya başlar. Onun musikiye
olan yatkınlığını kısa zamanda fark eden Nutki Dede’nin kendisine :” oğlum, musiki sana dad-ı Hak’tır. İnşallah bütün musikişinasını koltuklarının altına alırsın.” dediği bilinir. (3) Ney üflemeyi de Abdülbaki Nasır Dede’den öğrendiği anlatılır. Yenikapı Mevlevihanesi’
nde bir yandan şeyhi Ali Nutki Dede'nin derslerini dinler diğer yandan
da bilgisini ilerletip sanat yolun ilerlemeye çabalar. 18 Mayıs 1797 (
18 Zilhicce 1212) Perşembe günü resmen ''Mevlevi'' olur. Sema meşkini ise 1798 (15 Sefer 1213) tarihinde tamamlar. 1001 günlük ''Çile(4)'' süresini 27 mart 1801’de (20 şevval 1215) tamamlayarak(5) ''Dede'' payesini alarak dergahta hücre sahibi olur. 1802 yılının ilk aylarında saraylı Nazlıfer Hanım ’la evlenmesinden sonra Yenikapı Mevlevi hanesi’ndeki odasından ayrılarak Akbıyık Mahallesi (6)nde kiraladığı eve taşınır. Dede Efendi, ününü daha ''Çile'' de iken duyurmaya başlamıştır. Bu sıralarda bestelemiş olduğu ; ”Zülfündedir benim baht-ı siyahım”
mısraıyla başlayan güfteli, buselik şarkısı, çağının musiki sevenleri
tarafından çok beğenilir. Bu eseri dinlemek, öğrenmek, bestekârı olan
Derviş İsmail'i tanımak için tekkeye gelenlerin sayısı gün geçtikçe
artmaya başlar. Hadisenin akisleri 3. Selim (h.1789–1807, ö. 28 Temmuz 1808) 'in
kulağına ulaşınca, Mevlevihane’ye bir saray görevlisi gönderilerek
Derviş İsmail'in saraya gelmesi emredilir. Çileye giren dervişlerin
akşam ezanından sonra tekke dışında kalmaları adet olmadığından, bu
şartlar altında gidebilmesi için şeyhi izin verir. Padişahın huzurunda
ve onun isteği ile eserini iki kez okur; çok beğenilerek bir kese
altınla ''taltif'' edilir(7). Dervişler arasında çileyi tamamlayan dervişe “ asıl çile bundan sonra başlar.”
atasözünü söylemek gelenekti. Hakikaten de İsmail Dede için asıl çile
bundan sonra başlayacaktır. 1804 yılında şeyhi Ali Nutki Dede’nin
ardından 1805 yılında 3 yaşındaki oğlu Salih”in vefatları onu derinden
yaralar. Bunun verdiği elem ve teessürle Bayati makamında ve beste
formundaki eseri “ Bir gonca fem’n yaresi var ciğerimde ” oğlu
Salih’ e mersiye olarak besteler. Bu eser farklı üslubu ve melodik
yapısıyla musiki çevrelerinde büyük yankı uyandırır. Bir müddet sonra
bestelediği “Ey çeşm-i ahu hicr ile tenhalara saldın beni ” mısraıyla başlayan bestesi de aynı alakayı görünce Dede saraya yeniden çağırıp padişah 3. Selim( ’in isteği üzerine haftada iki defa saraydaki “huzur fasılları” ne hanende olarak katılmaya başlar. Sarayda kendisine gösterilen ziyade iltifatlara karşı 3.Selim’e sunmak için “ müştak-ı cemalin gece gündüz dil-i şeyda
“ mısralarıyla başlayan suzinak makamındaki eserini besteler. Artık ünü
bütün İstanbul'a yayılmıştır. ''Mukabele'' günleri hücresi, musiki
heveskârları ile dolup taşmaya başlar. Fakat talih Dede’nin yakasını bir
türlü bırakmaz. 1808 yılında annesi Rukiye Hanım ve hamisi 3.
Selim’in vefat haberini alır. Annesinin ve hamisinin vefatından iki yıl
sonra (1810) ikinci oğlu Mustafa’nın altı yaşındaki ölümüyle Dede
büsbütün ıstıraba gömülür.3.
Selim Dede’nin yetişmesinde en büyük pay sahibi olan kişiler
arasındaydı. 3.Selim’den sonra 1 yıl 2 ay 1 günlük saltanat süresince 4.
Mustafa zamanında sarayda bulunmayan Dede, 2. Mahmut’un (h.1808–1839)
padişah olması üzerine İsmail Dede’nin sarayla münasebetleri gelişerek
devam eder. 1812’de “musahib-i şehriyari ” ler arasına katılır. Kısa müddet sonra da “sermüezzin ”
olur. İsmail Dede ayrıca Enderun’da hocalık yapmaya da başlamıştır.
Sultan Mahmut onu hizmetlerinden ötürü “ murassa imtiyaz nişanı(9)”
ile mükâfatlandırır. 2. Mahmut’un hüküm sürdüğü yıllar arasında Dede
Efendi’nin sarayda kendisi de esaslı bir bestekâr ve musikişinas olan Şakir Ağa ile sürdürdüğü çekişme musiki tarihimiz açısından oldukça ilgi çekici ve faydalı olmuştur. (10) 16 yaşındayken tahta çıkan Sultan Abdülmecit (h.1839–1861)
geleneksel müziğimize alakasız batı müziğine meraklı bir padişahtır.
Batı müziğine olan bu merakı yüzünden Dede Efendi’ye layık olduğu
alakayı göstermez, kaynaklar onun saygıda kusur etmediğini söylerler.
Fakat bu bir muammadır. Saygı sevgiden bağımsız mıdır ki saygı duyduğun
kişiye sevgi de kusur edesin. Abdülmecid’in tahta çıktığı tarih 1839 da
sadrazam Mustafa Reşid Paşa’dır. 1838 yılında Balta limanı Ticaret anlaşması
imzalanmış, devletin ve esnaf örgütlerinin malın kalitesini ve fiyatını
denetlemesi olan “narh” kaldırılmış, serbest piyasa ekonomisi Osmanlı
pazarlarına hâkim olmaya başlamıştır. Baltalimanı ticaret anlaşmasının
akabinde 1839 yılında Gülhane Hatt-ı Hümayunu olarak tarihe geçen Tanzimat Fermanı Sultanahmet’teki Gülhane Parkı’nda reayaya (halka) duyurulmuştur. (11) Bütün bu içtimai, iktisadi, idari, hukuki değişiklikler bittabi Osmanlı sarayına da yansır. Ve Mehterhane yerine Muzıka-ı Hümayun
kurulur. Piyano ve bando takımları getirilir. Batı müziğinin etkisinin
gün geçtikçe arttığı bu günlerde İsmail Dede bu durumdan rahatsızlığını
talebesi Dellalzade İsmail Efendi ’ ye , “artık bu oyunun tadı kaçtı.”
şeklinde özetlediği söylenir. Bunun üzerine 1842’ de kendi arzusuyla
sultandan müsaade isteyerek saraydan ayırılır. Kendisine Ahırkapı’da bir
konak tahsis edilir. Dört yıl sonra 1846’da talebeleri Dellalzade ve
Mutafzade Ahmed Efendilerle hacca gitmek için izin alır. Yolda Kutbünnayi Osman Dede ’
nin unutulmaya yüz tutan mi’raciyesini bu talebelerine meşk etmiştir.
Dede’nin hacca gittiği sene Hicaz’da şiddetli bir kolera salgını zuhur
eder. Biçare Dede fariza-i haccı ifaden sonra bu müthiş hastalığa
yakalanmış yorgun ve ihtiyar bedeni bu illete dayanamadığından sabaha
karşı Mina’da irtihal-i dar-ı beka eylemiştir. (12) 30 Kasım 1846’ da vefat ettikten sonra cenazesi “Cennetü’l muallâ” da Hazret-i Ayşe’ nin ayakucuna defnedilir(13).
Kurban bayramının birinci günü doğan İsmail Dede kaderin tuhaf bir
cilvesidir ki yine kurban bayramının birinci günü hayata veda
etmiştir.(14)Dede yalnız kudretli bir bestekâr değil, aynı zamanda bir hoca, ayin han(15),
na’than, hanende, neyzen, kendinden öncekilerin eserlerine vakıf
mükemmel bir yorumcuydu. Bestelerinde dikkati çeken en önemli unsur klasik üslub un
korunmuş olmasıdır. İsmail Dede klasik musiki geleneğini etraflıca
bilmekle beraber bu geleneğin dışına taşmadan geleneksel musikiyi batı
müziğiyle mecz ederek yepyeni şarkılar vücuda getirmiştir. Bunlar
arasında hepsi rast makamında olan “ Yine bir gül nihal aldı bu gönlümü “, “ Gözümde daim hayal-i cana “ , “ yüzündür cihanı münevver eden “ mısralarıyla başlayan şarkıları gelir. Buna göre Dede'nin
iki mühim cephesi vardır: Biri Klasik Mekteb'i kudretle devam ettiren,
diğeri de yeni ve Batıdan gelen havayı zamanın şartları içinde
yadırgamadan teneffüs eden Dede..." Dede’nin
500 dolaylarında eser bestelediği söylenir ancak bu eserlerin büyük bir
kısmı notaya alınmadığından Dede’nin hafızasında, onunla beraber sır
âlemine revan olmuştur. Günümüze kalan dini, dindışı yaklaşık 270 eseri
olduğu bilinmektedir. En verimli olduğu 2. Mahmut devrinde 1824–1839
yılları arasında yedi Mevlevi ayini(16) bestelemiş, ayrıca Sultanîyegâh, Neveser, Sababuselik, Hicaz buselik ve Arabankürdi makamlarını bulmuştur.(17)
Hiçbir geleneksel bestekârımızla karşılaştırılamayacak ölçüde çok yönlü
yaratıcı bir zat olan Dede ayin, tevşih, ilahi, durak, na’t gibi dini
formlarda ve kar, karçe, kar-ı natik, beste, ağır ve yürük semai, şarkı
ve köçekçe gibi dindışı formlarda da eserler bestelemiştir. Rauf Yekta
Bey’ e göre “ Pazartesi ve Perşembe günleri dergaha devam eder ve
mutriphanede “ayin-i şerif” okurdu. Rivayete nazaran “Na’thanlık
vazifesini de ekseriya Dede Efendi ifa edermiş; hatta her mukabelede
okunacak ayin-i şerif hangi makamdan ise Dede Efendi, Itri (1638
?-1712)’ nin rast makamındaki meşhur na’tını(18)
ayinin bestelenmiş olduğu makama bi’t-tahvil irticalen bir na’t okurmuş
ki bundaki müşkilatı iktiham için ilm-i elhanda ne derecelere kadar
meleke sahibi olmak lazım geldiğini erbabı takdir eder.” Ahmed Celaleddin Dede, babası Azmi Dede’den naklen diyor ki: “ Dede
Efendi’ye mutriptaki canlar bugün hangi makamdan ayin okuyacağız diye
sormaktan çekinirlermiş o, na’t-ı şerifi hangi makamdan okursa onlar da o
makamdan ayine başlayacaklarını anlarlarmış.” (19)
2. Mahmut’un isteği üzerine besteleyip 3 Nisan 1839’da mukabelesi
yapılan ferahfeza ayini onun son ayinidir. Ayrıca Hac esnasında
bestelediği sözleri Yunus Emre’ye ait “ Yürük değermenler gibi dönerler. El ele vermiş Hakk’a giderler.” mısraıyla başlayan şehnaz ilahisi onun son ilahisi, son eseri olmuştur.(20)Dede
Efendi’nin vefat eden iki oğlunun dışında üç kızı olmuştur. Hatice
(1806-1863), Fatma Hanım (1808?-1892) ve Ayşe Hanım (13 yaşındayken
vefat etmiştir.) Kızlarından Hatice Hanım meşhur tanburi ve bestekâr
Keçi Arif Ağa il evlenmiş bu evlilikten meşhur besteci Miralay Rifat Bey doğmuştur. İsmail Dede’nin yetiştirdiği pek çok talebe arasında
Dellalzade İsmail Efendi, Mutafzade Ahmet Efendi, Yağlıkçızade Ahmed
Ağa, Şakir Ağa, Hamparsum Limonciyan, Hacı Arif Bey, Eyyubi Mehmet Bey,
Çilingirzade Ahmet Ağa, Nikogos Ağa, Suyolcu zade Salih Efendi,
Yeniköylü Hasan Efendi, Behlül Efendi, Haşim Bey, torunu ser müezzin
Rıfat Bey, Gelibolu Mevlevi hanesi şeyhi Hüseyin Azmi Dede ve Zekai Dede en meşhurlarıdır. (21) ESERLERİ A -Dini Mûsikî Eserleri:
1 -Saba Ayin: Dede’nin ilk vücuda getirdiği ayindir. İlk kez 1823 (17 Cemâziyelâhır 1239) Yenikapı Mevlevihânesi'nde okundu. 2 -Neva Ayin: Dede Efendi'nin bestelediği ikinci ayindir. 17 Nisan 1824 (17 Şaban 1239) tarihinde icra edildi. 3 -Bestenigâr Ayin: Bu
ayin 1. Selâm, 3. Selâm ve ''Hezar aferin''e kadar bestelenmiş, buna
saba makamındaki ayininin 2. Selâm'ı eklenmiştir. İlk kez 1832'de
Yenikapı Mevlevihânesi'nde okundu. 4 -Saba-Bûselik Ayin: ilk
okunuş tarihi 14 Kasım 1833'tür .Ayini 1. Selâm olarak besteleyen Dede
Efendi, buna neva makamındaki âyininin 2., 3., 4. Selâm'larını
eklemiştir. 5 -Hüzzam Ayin: Önce
1. Selâm olarak bestelenmiş, bu selâm'ın sonuna saba makamındaki
ayininin diğer selâm'ları eklenmiştir. İlk okunuş tarihi 1830’dur. Daha
sonra Dede Efendi bütün selâm'ları aynı makamdan besteleyerek eseri
tamamlamıştır.6 -Isfahan Ayin: ilk
kez 1836'da (25 Ramazan 1252) okundu. Bir selâm olarak bestelenmiştir.
Bundan sonrasında ya saba ya da dügâh ayinin 2. Selâm'ından sonrası
okunurdu. 7 -Ferahfeza Ayin: Bu
ayini Sultan 11. Mahmut’un isteği üzerine bestelemiştir. Dede Efendi bu
eserini beğenmediğini, sipariş üzerine bestelemek zorunda kaldığından
yakınırmış. Ayinin ilk icra tarihi 3 Nisan 1839'dur (18 Muharrem 1255).
(22) B -Saz Eserleri: Bilinenleri peşrev ve saz semâisi olmak üzere üç eserden ibarettir . C -Dindışı Eserleri: Kâr, kâr-ı nâtık, beste, ağır semaî, yürük semâi, şarkı, türkü, köçekçe olmak üzere beş yüzden çok eser bestelediği halde, bunlardan iki yüz seksen kadarı biliniyor
.''Dede'nin rast makamında bestelediği kâr-ı nâtık elimizde
bulunanların en güzellerindendir. Makamlar şunlardır: rast, rehavi,
nikriz, pençgâh, mahur, neva, uşşak, bayati, nişaburek, nihavent,
nühüft, saba, dügâh, hüseyni, hisar, muhayyer, buselik, hicaz, şehnaz,
rahatülervah, bestenigâr, ırak, evc ve sonunda daha hareketli bir tempo
içinde yine rast makamı. Eser
yirmi üç makam ve bu makamların melodik özelliklerini gösterir. Bu
kâr-ı nâtık başından sonuna kadar semâ denen üçlü ritimle bestelenmiş ve
her makamın melodik karakteri dörder ölçülük tek cümle, bazıları
sekizer ölçülük çift mûsiki desenleriyle ifâde edilmiştir.'' İsmail Dede Efendi'nin Eserleri
+ Makam
+ Tur
+ Sarki
+ Usul
Acem
Ağır Semai
Mecliste yine kaamet–ı canana sarılsam
Aksak Semai
Acem Aşiran
Ağır Semai
Ey lebleri gonca yüzü gül serv–ı bülendim
Ağır Sengin Semai
Acem Aşiran
Şarkı
Lutfeyle meded rahmeyle şeha
Aksak
Acem Aşiran
Beste
Meşam–ı hatıra buy–ı gül–ı safa bulagör
Zencir
Acem Aşiran
Yürük Semai
Ne heva–yı bağ–ı sazed ne kenar–ı kişt–ı mara
Yürük Semai
Acem Aşiran
Şarkı
Oldu gönül üftade
Aksak
Acem Kürdi
Şarkı
Bir güzele bende gönül
Yürük Semai
Acem Kürdi
Beste
Ruz–u şeb bu cihan–içre eyledikçe geşt–u güz
Muhammes
Araban–Buselik
Ağır Semai
Sevdim seni yosma fidan
Aksak Semai
Araban–Kürdi
Kâr
Gonca–ı ikbal handid vü dem– devlet resid
Hafif
Arazbar
İlahi
Ben yürürüm yane yane
Düyek
Arazbar
Yürük Semai
Derdim bana kar eyledi dermana el elmez
Yürük Semai
Arazbar
İlahi
Ey aşık–ı dil–dade
Düyek
Arazbar
Beste
Ol peri–veş kim melahat mülkünün sultanıdı
Muhammes
Arazbar
Beste
Sarhoş olurum lal–ı leb–ı yar görünse
Remel
Arazbar
Ağır Semai
Vad etmiş idin ey gül–ı ter vakt–ı şitada
Ağır Aksak Semai
Arazbar
Şarkı
Yine bahar çayır çemen üstüne
Aksak
Bayati
Şarkı
Ağlatma beni incitme aman
Ağır Aksak Semai
Bayati
Şarkı
Bir bi–bedel şuh–ı cihan
Düyek
Bayati
Beste
Bir gonca femin yaresi vardır ciğerimde
Ağır Hafif
Bayati
Şarkı
Dilberi sazın nevası
Düyek
Bayati
Şarkı
Ey gamzesi fettan hemi gisusuna didem
Ağır Aksak
Bayati
Şarkı
Gel derim gelmez yanıma
Aksak
Bayati
Şarkı
Her dem edip meyl–ı cefa
Ağır Düyek
Bayati
Şarkı
Karşıdan yar güle güle
Aksak
Bayati
Şarkı
Mübtelayım ey gül–ı rana sana
Aksak
Bayati
Şarkı
Nice bir aşkınla feryad edeyim **
Ağır Aksak
Bayati
Ağır Semai
Söylen ol afete dünyayı harab eylemesin
Aksak Semai
Bayati
İlahi
Yandıklarım şam–u seher
Düyek
Bayati Araban
Şarkı
Aklın alır aşıkların deli eyler
Aksak
Bayati Araban
Şarkı
Arz–ı halim benim lutf–u dilbere kalsın
Ağır Düyek
Bayati Araban
Şarkı
Canımı aşka salmışım bahr–ı cefaya dalmışı
Yürük Semai
Bayati Araban
Şarkı
Sevdim seni yosma fidanım
Curcuna
Beste–Isfahan
Şarkı
Bir bülbül–i bağım ki ne zir–u ne bemim var
Ağır Aksak
Beste–Isfahan
Şarkı
Gülistan–ı ruhun seyr etmeye uşşak özenmiş
Curcuna
Bestenigar
İlahi
A sultanım sen var iken ya ben kime yalvarayım
Düyek
Bestenigar
Şarkı
Ben seni sevdim seveli kaynayıp coştum
Curcuna
Bestenigar
Peşrev
Bestenigar Peşrev
Devr–i Kebir
Bestenigar
Beste
Dil oldu şimdi meftun bir afet–ı zamane
Lenk Fahte
Bestenigar
Beste
Erişti mevsim–ı gül seyr–ı gülsitan edelim
Zencir
Bestenigar
Ayin
Ey kıble–ı ikbali cihan haki deret
Değişmeli
Bestenigar
Şarkı
Hayli demdir bağlanıp kaldık şitada zar ile
Ağır Aksak
Bestenigar
Yürük Semai
Kurban–ı tü zülf–ı anber–efşan–ı tü
Yürük Semai
Bestenigar
Ağır Semai
Men bende şodem bende şodem bende şodem
Ağır Aksak Semai
Bestenigar
Beste
Meşam–ı hatıra buy–ı gül–ı safa bulagör
Zencir
Bestenigar
İlahi
Olmayacak senden ata kul neylesin Rabbena
Düyek
Bestenigar
Şarkı
Pek naziktir ince belin
Aksak
Bestenigar
İlahi
Ya İlahi cümle sensin cümle sen
Düyek
Bestenigar
Tevşih
Ya rahmeten lil–Hakk ya Resul
Düyek
Bûselik
Yürük Semai
Dehr olmada bu sur ile mamur–ı meserret
Yürük Semai
Bûselik
Şarkı
Eda ile revişlerin
Türk Aksağı
Bûselik
Beste
Olduk yine bu şevk ile mesrur–ı meserret
Remel
Bûselik
Kâr
Sur–ı şahi eyledi alam–ı tayy
Hafif
Bûselik
Şarkı
Zülfündedir benim baht–ı siyahım
Ağır Aksak Semai
Çargah
Şarkı
Bak perime pür–küşa–yı itila
Ağır Aksak
Dügah
Peşrev
Dügah Peşrev
Devr–i Kebir
Dügah
İlahi
Gel ey salik diyem bir söz ki haktır
Düyek
Dügah
Şarkı
Neyle zabtetsem dil–ı divanemi
Ağır Aksak
Evc
İlahi
Benim Mecnun–sıfat Leyla'sı aşkın
Düyek
Evc
Şarkı
Bülbül–asa ruz–u şeb karım neva
Ağır Aksak
Evc
Şarkı
Ebrulerinin zahmı nihandır ciğerimde
Ağır Aksak
Evc
Şarkı
Geçen hafta kayıkla ben geçerken
Evfer
Evc
Şarkı
Sevdim bir gonca–ı rana
Aksak
Evc
Şarkı
Söyleyin ol nev–civan
Aksak
Evc
Şarkı
Suz–ı firkat sinemi dağlar benim
Ağır Aksak
Evc–Bûselik
Beste
Ağlar inler payine yüzler sürer gönlüm
Ağır Çenber
Evc–Bûselik
Beste
Ayb eder hal–ı dil–ı aşüfte–samanım gören
Muhammes
Evc–Bûselik
Ağır Semai
Koy açılayım bilsin her razımı cananım
Sengin Semai
Evc–Bûselik
Yürük Semai
Sakıya mest–ı müdam eylesen olmaz mı beni
Yürük Semai
Evc–Maye
Şarkı
Bir gemim var deryalarda paslanır
Düyek
Evcara
Şarkı
Bir letafetli hava kim bu şeb ey mahlika
Devr–i Revan
Evcara
Şarkı
Gel ey güzeller serveri
Aksak
Evcara
Şarkı
Hüsnüne mail gönlüm ezelden
Aksak Semai
Ferahfeza
Ağır Semai
Bir dilber–ı nadide bir kamet–ı müstesna
Sengin Semai
Ferahfeza
Şarkı
Bir verd–i rana etdim temaşa
Semai
Ferahfeza
Ayin
Bişnev ez ney çün şikayet mikuned
Değişmeli
Ferahfeza
Yürük Semai
Bu gece ben yine bülbülleri hamuş ettim
Yürük Semai
Ferahfeza
Şarkı
Bülbül–ı hoş neva
Semai
Ferahfeza
Şarkı
El benim çün seni sarmış biliyor
Ağır Aksak
Ferahfeza
Beste
Ey kaşı keman tir–i müjen canıma geçti
Firengi Fer
Ferahfeza
Kâr
Kasr–ı cennet havz–ı kevser ab–ı hay
Muhammes
Ferahfeza
İlahi
Şuride vü şeyda kılan
Düyek
Ferahnak
Şarkı
Beğendim seni geçmem asla ben
Düyek
Ferahnak
Şarkı
Ben mübtela olsam sana
Aksak
Ferahnak
Ağır Semai
Dil–ı biçareyi mecruh eden tiğ–ı nigehindir
Aksak Semai
Ferahnak
Savt
Durman yanalım ateş–i aşka
Ferahnak
Şarkı
Ey şuh–ı cihan sevdi seni can **
Aksak
Ferahnak
Beste
Figan eder yine bülbül bahar görmüştür
Zencir
Ferahnak
Şarkı
Senin–çün ey şeh–ı huban
Ağır Düyek
Gerdaniye
Şarkı
Bir dilberi sevip bilmezem noldum
Düyek
Gülizâr
Köçekçe
Bi–vefa bir çeşm–ı bi–dad
Aksak
Gülizâr
Köçekçe
Nazlı nazlı sekip gider
Çifte Sofyan
Gülizâr
Şarkı
Reha bulmadım zülfün telinden
Ağır Düyek
Gülizâr
Köçekçe
Sular gibi çağladığım
Aksak
Gülizâr
Köçekçe
Sular gibi çağlarım ben
Aksak
Hicaz
Şarkı
Aşkınla ben ey nazenin
Düyek
Hicaz
Köçekçe
Baharın zamanı geldi a canım
Aksak
Hicaz
Şarkı
Ben bilmedim bana noldu
Ağır Düyek
Hicaz
Şarkı
Çokdur gönülde dağ–ı melalim
Ağır Düyek
Hicaz
Ağır Semai
Etmezem ikrar–ı aşkı saklarım canım gibi
Aksak Semai
Hicaz
Beste
Ey çeşm–i ahu hicr ile tenhalara saldın beni
Ağır Düyek
Hicaz
İlahi
Gelin gidelim Allah yoluna
Düyek
Hicaz
Peşrev
Hicaz Peşrev
Devr–i Kebir
Hicaz
Şarkı
Mah yüzüne aşıkanım
Aksak
Hicaz
Beste
Ol mahtabı aceb gösterir mi bana felek
Zencir
Hicaz
Şarkı
Seyr–ı gülşen edelim ey şivekar
Ağır Düyek
Hicaz
Yürük Semai
Yine neşe–ı muhabbet dil–u canım etdi şeyda
Yürük Semai
Hicaz
Şarkı
Yine noldu sana nevres–fidanım
Aksak
Hicaz
Köçekçe
Yine yeşillendi dağlar çemeni
Aksak
Hicaz–Buselik
Yürük Semai
Açıl açıl gel efendim cihan bahar olsun
Yürük Semai
Hicaz–Buselik
Ağır Semai
Bir afetin aşkıyle gönül eyledi ülfet
Ağır Aksak Semai
Hicaz–Buselik
Beste
Bülbül gibi feryad–ı figanım seheridir
Ağır Remel
Hicaz–Buselik
Beste
Cana beni aşkın ile ferzane eden sensin
Lenk Fahte
Hicaz–Buselik
Şarkı
Ey mürüvvet madeni kan–ı kerem
Devr–i Hindi
Hisâr
Şarkı
A canım kaanıma girdin
Aksak
Hisâr
Tevşih
Ey risalet bustanında hıraman serv–kad
Nim Evsat
Hisâr
Beste
Gönül ol gonca–femin bülbül–ı aşüftesidir
Çenber
Hisâr
Yürük Semai
Hava güzel yine gülşende gösteriş günüdür
Yürük Semai
Hisâr–Bûselik
Ağır Semai
Ey hüma–yı padişahi ber–ser–ı bala–yi tü
Sengin Semai
Hisâr–Bûselik
Beste
Her sözün uşşak ihsan her kelamın lutf–ı tam
Muhammes
Hisâr–Bûselik
Şarkı
Hüsnün gibi ey bi–vefa
Düyek
Hisâr–Bûselik
Kârçe
Ruy–ı tu cam–ı tarab–ı gülgun bad
Devr–i Revan
Hisâr–Bûselik
Yürük Semai
Yine bezm–ı iyş–ı vuslat dil–ı bi–karare düştü
Yürük Semai
Hümayun
Köçekçe
Bir sevda geldi başıma
Aksak
Hümayun
Şarkı
Tırmana tırmana çıktım yapıdan
Aksak
Hüseyni
Peşrev
Hüseyni Peşrev
Devr–i Kebir
Hüseyni
Tevşih
Nur–ı Fahr–ı Alem'e bir zerre olmaz aftab
Yürük Semai
Hüzzam
İlahi
Bağrımdaki biten başlar
Düyek
Hüzzam
Şarkı
Bir dil düştü sana yarim ah bu dem
Düyek
Hüzzam
Şarkı
Bir güzel aldattı beni
Aksak
Hüzzam
Şarkı
Bir nevcivanın hüsn–ı cemali
Türk Aksağı
Hüzzam
Şarkı
Derdim dermanı sensin ey peri
Ağır Aksak
Hüzzam
Şarkı
Ey gül–ı bağ–ı eda
Aksak
Hüzzam
İlahi
Ey sufi–ı ehl–ı safa ez–can be–ku Allah hu
Devr–i Revan
Hüzzam
İlahi
Eya alemlerin şahı tecelli kıl teselli kıl
Muhammes
Hüzzam
Beste
Gören fütade olur hüsn–ı bibahnesine
Zencir
Hüzzam
Şarkı
Halimi bir kerre takrir eylesem sultanıma
Ağır Düyek
Hüzzam
Ayin
Mahest–ü nemi danem hurşid–ı ruhat yane
Değişmeli
Hüzzam
Yürük Semai
Reh–ı aşkında edip kaddimi kütah gönül
Yürük Semai
Irak
İlahi
Aşkınla yandır sultanım Allah
Düyek
Irak
Beste
Bir ah ile ol gonca feme halin ayan et
Remel
Irak
Yürük Semai
Hasretle tamam nale döndüm sensiz
Yürük Semai
Irak
Beste
Her zaman piş–ı nigahımda hüveydasın sen
Devr–i Kebir
Irak
Şarkı
Hüsnün gibi ey bi–vefa
Düyek
Irak
Şarkı
Netdim sana ben bi–vefa zalim
Aksak
Irak
Ağır Semai
Nice bir ağlayalım aşk ile her gah meded
Aksak Semai
Isfahan
Yürük Semai
Ah eylediğim serv–ı hıramanın içündür
Yürük Semai
Isfahan
Şarkı
Aşık olalı sen yare gönül
Aksak
Isfahan
Ağır Semai
Ya rab kime feryad edeyim yarin elinden
Ağır Aksak Semai
Isfahan
İlahi
Yandım yakıldım ben nar–ı aşka
Düyek
Karcığar
Köçekçe
Benli'yi aldım kaçaktan
Aksak
Karcığar
Şarkı
Gel açıl gül aslı ne durduğunun
Devr–i Hindi
Karcığar
Köçekçe
Gel derim gelmez yanıma
Aksak
Karcığar
Köçekçe
Girdi gönül aşk yoluna
Aksak
Karcığar
Yürük Semai
Göz gördü gönül sevdi seni ey yüz–u mahım
Yürük Semai
Karcığar
Köçekçe
İki de turnam gelir allı kareli
Aksak
Mahur
Şarkı
Bir gonca–fem etti zuhur
Sofyan
Mahur
Beste
Ey gonca–dehen har–ı elem canıma geçti
Hafif
Mahur
Şarkı
Gördüm bugün cananı dil
Düyek
Mahur
Şarkı
Sana layık mı ey gülten çevirdin ruyini bend
Aksak
Mahur
Yürük Semai
Yine zevrak–ı derunum kırılıp kenare düştü
Yürük Semai
Mâye
Şarkı
Firkatin halim perişan etti gel
Ağır Düyek
Mâye
Beste
Olmamak zülfün esiri dilbera mümkin değil
Zencir
Mâye
Ağır Semai
Sermest–ı gamım bad–ı ciğerimden
Ağır Aksak Semai
Mâye
Şarkı
Sünbüle karşı açıp perçemin ihsan eyle **
Ağır Aksak Semai
Muhayyer
Şarkı
Ben sana aşık değilim
Yürük Semai
Muhayyer
İlahi
Deldi bağrım bülbül–ı bi–çare nalanın senin
Nim Evsat
Muhayyer
İlahi
Düşeli bu aşkın canım evine
Düyek
Muhayyer
İlahi
Ey derde derman isteyen yetmez mi derd der
Düyek
Muhayyer
Şarkı
Sevdiceğim aşıkını ağlatır
Yürük Semai
Muhayyer
İlahi
Toprakta yatacak teni
Düyek
Muhayyer
İlahi
Ya Rabbi aşkın ver bana
Düyek
Muhayyer
İlahi
Ya Rabbi nurun hakkı–çün
Düyek
Muhayyer–Bûselik
Beste
Bir tarftan baht durmaz durmadan yüz dönd
Hafif
Muhayyer–Sünbüle
İlahi
Düyek
Muhayyer–Sünbüle
Yürük Semai
Bağlandı gönül zülfüne divaneliğinden
Yürük Semai
Müstear
Şarkı
Gönlümü bend etti ol mah
Aksak
Nev'eser
Yürük Semai
Diyemem sine–ı berrakı semenden gibidir
Yürük Semai
Nev'eser
Beste
Nasıl eda bilir ol dilber–ı fedayı görün
Zencir
Nevâ
Yürük Semai
Ey gonca–dehen ah–ı seherden hazer eyle
Yürük Semai
Nevâ
Ağır Semai
Ey gonca–i bağ–ı cihan vey zinet–i destar–ı can
Ağır Aksak Semai
Nevâ
Ayin
Ey tecelligah–ı canem ruyi tu
Değişmeli
Nevâ
Şarkı
Gül–zara salın mevsimidir geşt–u güzarın
Ağır Aksak Semai
Nevâ
Ağır Semai
Hayli demdir bir gül–ı ruhsare oldum mübtel
Aksak Semai
Nevâ
Şarkı
Müşkil oldu suzişim etmek nihan
Aksak
Nevâ
Beste
Piyaleler ki o ruhsar–ı ale dür götürür
Zencir
Nevâ
Beste
Zeyn eden bağ–ı cihanı gül müdür bülbül müdür
Muhammes
Nihâvend–i Kebîr
Yürük Semai
Rencide sakın olma nigah eylediğimden
Yürük Semai
Nişabur
Durak
Durak Evferi
Nişabur
Yürük Semai
Teşrifin ile alemi reşk–ı irem eyle
Yürük Semai
Nişaburek
Ağır Semai
Gahi ki eder turrası damanını çide
Aksak Semai
Nühüft
Şarkı
Bend oldu dil bir şuh–ı cihana
Ağır Aksak
Nühüft
Durak
Benim Mansur–ı aşk hub dare geldim
Durak Evferi
Nühüft
Şarkı
Ey serv–ı naz–ı nevresim
Ağır Düyek
Nühüft
Şarkı
Kasdı o şuhun dil–ı azare mi
Yürük Semai
Nühüft
İlahi
Ya İlahi canımın cananısın
Düyek
Pençgâh
İlahi
Gül müdür bülbül müdür şol zar–u efgaan eyleyen
Evsat
Pesendîde
Yürük Semai
Ey afet–ı can–ı aşık azar
Yürük Semai
Pesendîde
Beste
Her ne dem aşkıyla deryalar gibi cuş olayım
Darb–ı Fetih
Pesendîde
Yürük Semai
Ne gönül safaya mecbur ne esir–ı dilberdir
Yürük Semai
Rahat'ül Ervâh
İlahi
Benim Mecnun–sıfat Leyla'sı aşkın
Ağır Çenber
Rast
İlahi
Aşkınla cihan beste
Sofyan
Rast
İlahi
Bilirsen ben de senin Allah'ım
Düyek
Rast
Şarkı
Bu hüsn ile sen dilruba
Sofyan
Rast
Şarkı
Dil bir güzele meyl etti hele
Sengin Semai
Rast
Şarkı
Gördükçe ben ey meh–cemal
Aksak
Rast
Şarkı
Görsem seni doyunca doyunca seni görsem
Düyek
Rast
Kâr–ı Nev
Gözümde daim hayal–i cana
Ağır Düyek
Rast
İlahi
Hakka aşık olanlar zikr'Ullahtan kaçar mı
Sofyan
Rast
Şarkı
Mahmur güzel gaayet güzel
Düyek
Rast
Kâr–ı Natık
Rast getirip fend ile seyretti Hümayı
Yürük Semai
Rast
Şarkı
Sevdi gönlüm bir dilberi
Aksak
Rast
Şarkı
Üftadenim ey bi–vefa
Düyek
Rast
Şarkı
Yine ahlar etti peyda
Düyek
Rast
Şarkı
Yine bir gül nihal aldı bu gönlümü
Semai
Rast
Şarkı
Yüzündür cihanı münevver eden
Yürük Semai
Rast–ı Cedîd
Kâr
Aşk–ı tü nihal–ı hayret amed
Hafif
Rast–ı Cedîd
Ağır Semai
Ba–tü yek dem baht–ı bed hem–dem nemi sazed mera
Sengin Semai
Rast–ı Cedîd
Beste
Navek–ı gamzen ki her dem bağrımı pür–hun
Çenber
Rast–ı Cedîd
Yürük Semai
Oynar yürek terennüm–ı çeng–u çaaganeden
Yürük Semai
Rehâvi
İlahi
Derviş olan kişinin sözleri umman olur
Devr–i Hindi
Rehâvi
Şarkı
Ey bülend–ahter Şeh–ı sahib–kerem
Düyek
Rehâvi
Beste
Ne edadır bu ne kaküldür bu
Muhammes
Saba
Köçekçe
Bana gayrı karışma bir yar sevdim ezeli
Aksak
Saba
Ayin
Bişnevid ez nale–ı banki rebab
Değişmeli
Saba
Köçekçe
Gel güzelim gülistan–ı güle gel
Aksak
Saba
Yürük Semai
Guş–etti nayı nalelerim agaaze başladı
Yürük Semai
Saba
Şarkı
Guş eyle gel bülbülleri
Ağır Düyek
Saba
Beste
Sünbüli sünbüli siyeh canem
Muhammes
Sabâ–Bûselik
Ayin
Ateş nezened der dil–ı ma illa Hu
Değişmeli
Sabâ–Bûselik
Yürük Semai
Göz gördü gönül sevdi seni ey yüz–u mahım
Yürük Semai
Sabâ–Bûselik
Beste
O nahl–ı bağ–ı letafet aman aman geliyor
Zencir
Sabâ–Bûselik
Ağır Semai
Reng–ı ruh–ı gülzarı tebah eyledi bülbül
Ağır Sengin Semai
Sabâ–Bûselik
Şarkı
Sahbayı doldur sakıya
Ağır Düyek
Sabâ–Bûselik
Beste
Yar ile ateş–mekan olsam da gülşendir bana
Ağır Çenber
Segah
İlahi
Yürük değirmenler gibi dönerler
Düyek
Sipihr
Beste
Gül yüzündür andelibe ah–u efgaan ettiren
Çenber
Sultaniyegah
Beste
Can–ü dilimiz lutf–u keremkar ile mamur
Hafif
Sultaniyegah
Beste
Misalini ne zemin–ü zaman görmüştür
Zencir
Sultaniyegah
Ağır Semai
Nihan ettim seni sinemde ey mehpare canım
Aksak Semai
Sultaniyegah
Yürük Semai
Şadeyledi can–u dilimi şah–ı cihanım
Yürük Semai
Suz–i Dil
Durak
Ayağın tozunu sürme çekelden gözüme canı
Durak Evferi
Suz–i Dil
Şarkı
Cana gönül verdim sana
Aksak
Suz–i Dil
İlahi
Ey derde derman dermanım Allah
Düyek
Suz–i Dil
İlahi
Ey gönül guş eyle aşıkların güftarını
Düyek
Suz–i Dil
Şarkı
Ey padişahım şad ol efendim
Aksak
Suzinak
İlahi
Ben bilmez idim gizli ayan hep sen imişsin
Ağır Düyek
Suzinak
Yürük Semai
Cana firak–ı aşkın ile süznakinim
Yürük Semai
Suzinak
Beste
Müştak–ı cemalin gece gündüz dil–ı şeyda
Darbeyn
Suzinak
Ağır Semai
Nesin sen a güzel nesin
Aksak Semai
Şedd–i Araban
Şarkı
Gözümden gönlümden hayali gitmez
Düyek
Şehnaz
Beste
Açıldı lal–i izarın ciğerde dağ–ı derun
Zencir
Şehnaz
İlahi
Beni bu nefsim eyledi hayran
Düyek
Şehnaz
Şarkı
Ey verd–ı rana şuh–ı melek–veş
Aksak Semai
Şehnaz
Şarkı
Gönül durmaz su gibi çağlar
Aksak
Şehnaz
İlahi
Kerim–Allah Rahim–Allah
Düyek
Şehnaz
Beste
Ne dehendir bu ne kaküldür bu sevdiğim
Muhammes
Şehnaz
Şarkı
Sana ey canımın canı efendim
Ağır Düyek
Şehnaz
Yürük Semai
Sevdi bu gönül seni yaman eylemedi
Yürük Semai
Şehnaz
İlahi
Yürük değirmenler gibi dönerler
Evsat
Şehnaz–Buselik
Şarkı
Ben mübtela olsam sana
Aksak
Şehnaz–Buselik
Beste
Mushaf demek hatadır ser safha–ı hayale
Lenk Fahte
Şehnaz–Buselik
Beste
Nevruza erdin ey gönül
Lenk Fahte
Şehnaz–Buselik
Şarkı
Setr edenler hüsn–u anın
Aksak
Şevk–Efza
Beste
Ermesin el o şehin şevket–i valalarına
Ağır Çenber
Şevk–Efza
Şarkı
Oldu gönül fütade
Yürük Semai
Şevk–Efza
Yürük Semai
Ser–ı zülf–ı anberinin yüzüne nikab edersin
Yürük Semai
Şevk–Efza
Şarkı
Sur–ı adlinle cihan oldu şeha
Aksak
Şevk–u Tarab
Ayin
Ey hasret–ı huban–ı cihan ruyi hoşest
Değişmeli
Şevk–u Tarab
Peşrev
Şevk–u Tarab Peşrev
Devr–i Kebir
Tahir
Şarkı
Bir dilbere kul oldum
Sofyan
Tahir–Buselik
Ağır Semai
Söylen ol yare benim çeşmimi pür–ab etmesi
Ağır Aksak Semai
Tarz–ı Cedîd
Ağır Semai
Ben bendesiyem bendesiyem bendesiyem
Aksak Semai
Tarz–ı Cedîd
Yürük Semai
Hak–ı kademin çeşmimize ayn–ı ciladır
Yürük Semai
Tarz–ı Cedîd
Beste
İltifatınla gönül şad olduğu demdir bu dem
Çenber
Uşşak
Şarkı
Ağlatırlar güldürürler
Aksak
Uşşak
Şarkı
Aman felek ömrüm felek
Aksak
Uşşak
Tevşih
Bir ismi Mustafa bir ismi Ahmed
Evsat
Uşşak
Beste
Dil nale eder bülbül–ı şeyda revişinde
Ağır Darb–ı Fetih
Uşşak
Şarkı
Döküp kaküllerin ruhsara karşı
Ağır Devr–i Hindi
Uşşak
Şarkı
Pür ateşim açtırma sakın ağzımı zinhar
Ağır Aksak Semai
Uzzal
Şarkı
Ey büt–ı nev–eda
Yürük Semai
Uzzal
İlahi
Eya alemlerin şahı tecelli kıl teselli kıl
Düyek
Uzzal
Şarkı
Şu karşıki dağda bir yeşil çadır
Aksak KAYNAKÇA-KİTABİYAT 1) Nuri
Özcan, “Türk Musikisinin Abide Şahsiyetlerinden Hamamizade İsmail Dede
Efendi” Türkler Ansiklopedisi, Cilt: 12, Ankara, 20022) Nuri Özcan, “Hamamizade İsmail Dede Efendi (1778–1846)” İslam Ansiklopedisi, cilt 233) Sadun Aksüt, Türk Musikisinin 100 Bestekârı, İnkılâp Kitapevi 19924) S. Nüzhet Ergun, Türk Musikisi Antolojisi, cilt 2, İstanbul 19435) İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Hoş Sada, İstanbul 1958, 7) Abdülbaki Gölpınarlı, Tasavvuftan Dilimize geçen Deyimler ve Atasözleri, İnkılâp 2004 http://www.semazen.net/
1
Mevlevlikte “muhib”likten sonraki derecedir. Muhib, derviş olmaya ikrar
verip çilesini tamamladıktan sonra dergahta hücre sahibi olur ve “Dede”
diye anılır. Dede, yeni muhipleri, kendi liyakatine ve muhibin heves ve
istidatına göre “Mesnevi” okutarak, ayin meşk ederek, ney üflemeyi
öğreterek, usul tutmayı belletip kudümzen olarak yetiştirerek terbiyeye
memurdur. Alevilerde Dede lakabı soydan gelenlere verilir. Alevi
itikadına göre herhangi bir ocaktan gelen Hazreti Peygamber’in soyundan
yani Seyyid olan ve mürşitlik vazifesini gören kişilere “Dede” denir.
Halk dilinde Dede, babanın babasına, büyükbabaya denir ; dedenin
babasınaysa “Ata” ve ondan öncekilere de “Atalar” adı verilir. Azeri
lehçesinde “Ata” baba anlamındadır.(Abdülbaki Gölpınarlı, Tasavvuftan Dilimize geçen Deyimler ve Atasözleri, s 82, İnkılap 2004)2 Nuri Özcan, “Türk Musukisinin Abide Şahsiyetlerinden Hamamizade İsmail Dede Efendi” Türkler Ansiklopedisi, Cilt :12, sf 449 , Ankara, 20023 İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Hoş Sada, İsyanbul 1958, s 1344
Dervişlerin bir yere, bir odaya çekilip yemelerini, içmelerini,
uykularını gittikçe azaltarak kırk gün kendilerini ibadete vermelerine
“çile”denir ki buna Arapça’da “Erbain” denir. Farsça’da ise “Çihle-kırk
gün müddet” sözünün hafifletilmesinden meydana gelmiştir. Esma ile yani
Tanrı adlarını anarak Süluk etmeyi esas tutan sufiler çileye “Erbain”
derler ve bu terim dilimizde “Erbaine girmek, erbainden çıkmak” gibi
deyimler almıştır. Esmayı kabul etmeyen ve Melameti esas tutan
Mevlevilik ve Bektaşilik’te erbain geleneği yoktur. Bu iki tarikatta
süluk, hizmetledir. Bektaşilikte hizmet müddeti muayyen değildir.
Mevlevilikte ise bin bir gündür. Bin bir gün hizmeti bittikten sonra
derviş dede payesine erer, hücresine götürülür, orada on sekiz gün
kalır. “ Hücre çilesi” denen bu on sekiz gün de bittikten sonra hücre
sahibi olurdu. Çile müddetini bitirmeye “çileyi tamamlamak” bitirmeden
bırakmayaysa “çileyi kırmak” denir. Çileyi bitirdikten sonra aralarında “
asıl çile bundan sonra başlar.” Sözü atasözü olarak söylenirdi.
Çiledeki dervişe “çilekeş”, çile çıkardığı yere ise “çilehane” denirdi.
“Dünya bir çilehanedir” sözü buradan gelir. (Abdülbaki Gölpınarlı, Tasavvuftan Dilimize geçen Deyimler ve Atasözleri, s 78-79, İnkılap 2004)5 Nuri Özcan, “Türk Musukisinin Abide Şahsiyetlerinden Hamamizade İsmail Dede Efendi” Türkler Ansiklopedisi, Cilt 12, sf 4506 Bugün hala ayakta olan bu kar gir konak Eminönü ilçesinin Cankurtaran semtinde bulunmaktadır.7
Çileye ilk girdiği zamanlarda babasının ölümü üzerine hamamı satan
Dede'nin, bu parayı harcadığı, annesinin dervişlere yedirdi diye
üzüldüğü ve şikayet ettiği söylenir. Rauf Yekta Bey'in Nuri Şeyda
Bey'den naklen verdiği bilgiye göre, saraydan bir kese altını alan Dede,
annesine uğrayarak altınları vermiş, üzüntüsünün yersiz olduğunu
söyledikten sonra akşam vakti yaklaştığı için acele ile tekkeye dönmüş.
Saray'a ilk gelişinin 1793 tarihine rastladığını ileri sürenler vardır.8
3. Selim ve 2. Mahmut da Mevlevi padişahlar arasındadır. 3. Selim
musikiyle o kadar alakalıdır ki “Suzidilara” adlı özgün bir Mevlevi
ayini dahi bestelemiştir.9
Rivayetlere göre hadise şöyle vuku bulur: “1249 Hicret yılının Ramazan
ayının ilk günü, 1834 Miladi sene Ocak ayının on birinci gününe
rastlamıştı. Bu kış ramazanının bir gecesinde Hamamî-zade İsmail Dede
ile arkadaşları, Topkapı Sarayı'nın arkasındaki Serdap Kasrı'nda
(bu kasır Rumeli demiryolu yapılırken yıktırılmıştır) toplanmışlar,
Padişah Sultan Mahmud'un huzurunda arazbar-bûselik faslı yapmışlardı.
Fasıl bittikten sonra Sultan Mahmud, sazende ve hanendeleri şu sözlerle
tebrik ve teşvik etmişti: “Bu gece pek tatlı bir vakid geçirdim kendimi
âdeta Cennet'te sandım... Arazbar-Bûselik faslı şimdiye kadar bu derece
parlak okunup çalınmamıştır ancak, Mevsim-i Nevrûz erişdi geldi eyyam-ı
bahar sözleriyle başlayan kâr, Amcam Sultan Selim'in tahta çıktığı yılın
baharında, Çağlayan Kasrı'na gittiği gün okunmak üzere bestelenmiş bir
eser olduğundan böyle kış ortalarında okunması bana biraz mevsimsiz gibi
geldi. Dedem Ferahfeza makamında bu kasr için kâr'ı ile beraber senden
mükemmel bir fasıl isterim. Haydi göreyim seni Bayram ertesine kadar
hazır olsun İnşallah yine burada dinlerim” "Ramazan'ın yarısı geçmişti
kaybedilecek vakit yoktu. Dede bayram ertesi istenileceği şüphesiz olan
ferahfeza kâr için önce bir güfte hazırladı. Bunu besteledikten sonra,"
"Ey kaşı keman tir-i müjen cânıma geçti" mısraı ile başlayan Beste'yi
,"Bir dilber-i nâdide, bir kamet-i müstesna" ve "Bu gice ben yine
bülbülleri hâmuş etdim" sözleri ile başlayan ağır ve yürük semâileri
besteledi. Tanburî Musahib Zeki Mehmed Ağa da güzel bir peşrev ile saz
semaisi yapmış ve bestelenen bu eserler geceli gündüzlü çalışılarak
hanende ve sazendelere geçilmişti. Nihayet beklenen gece geldi. Serdap
Kasrı o gece rengârenk fenerlerle, kandillerle donatılmıştı. Sultan
Mahmud, yanında Damad Said Paşa olduğu halde memnun, sevinçli, heyecanlı
kasra geldi. Musahib Said Efendi'nin bazı güzel fıkra ve hikâyeleri
padişahı bir kat daha neşelendirdi. Nihayet adet olduğu üzre serilen
ehramlar üzerinde hanende ve sazendeler yerlerini aldılar ve o gece
ferahfeza faslı peşrevi ile, kar'ı ile, beste, ağır ve yürük semailer,
şarkılar ve saz semaisiyle en güzel, en mükemmel şekilde çalındı,
söylendi. Sultan Mahmud bundan son derece memnun olmuştu. Dede'yi yanına
çağırarak göğsüne kendi eli ile Murassa İftihar Nişanı'nı
taktı. Dede'ye yetişenlerden işitildiğine göre, kendisi bu nişanı
törenlerde ve Akbıyık Mahallesi’nde hediye edilen konakta musiki
meşkleri yaptığı günlerde göğsünden çıkartmazmış. Hatta Merhum Zekâi
Dede, hocası Eyyubî Mehmed Bey'le ilk defa meşke gittiği gün Dede'yi bu
nişanla gördüğünü anlatır ve "Göğsünde atnalı gibi koca bir nişan olduğu
halde köşeye oturup çubuk içerken gördüğüm Dede'nin hayali hiç gözümün
önünden gitmez" dermiş.
(http://www.semazen.net/sp.php?id=219&page_id=1&menu_id=id21)10 Şakir Ağa bir gün Dede’nin yanına gelip : “ Dedem bir şarkı yaptım. Emsalinin yapılacağına inanmıyorum; amma acaba okuyan bulunur mu ?” diye sorunca Dede : “ Ağam, sen oku da dinleyelim.
“ demiş. Şakir Ağa da güzel üslubu ve parlak sesiyle ‘Efsun okur
uşşakına ol gamze-i cadu’ mısrasıyla başlayan Evcara makamında ve Aksak
Semai usulündeki şarkısını okumaya başlamış. Şarkı bittiği zaman Dede o
kadar efkârlanmış ki gözlerinden dökülen yaşlar sakalından süzülürken : “
Ağam, emsalinin yapılacağına ben de inanmıyorum ama Fakat İstersen
Vahib Efendi’ye meşk et eseri o okusun.” Dediği anlatılır. (Sadun Aksüt,
Türk Musikisinin 100 Bestekârı, İnkılâp Kitapevi 199211
Fermanda yer alan başlıca konular “ Tüm vatandaşların can ve mal
güvenliğinin sağlanması / Yargıda açık seçiklik ilkesi /
Gayrimüslimlerin de Müslimler gibi askere alınması / Erkeklere dört yıl
mecburi askerlik / Müslümanlar ile gayrimüslimler arasında hukuki
eşitlik sağlanması gibi konulardır. Bu ferman sayesinde padişahların
yetkileri meclislere ya da kişilere devredilmiştir. Buradaki amaç,
iktidarı saraydan alıp bürokrasiye vermek ve devlet yönetiminde
merkezileşmeyi sağlamak olmuştur. Ferman dış devletlerin
Kapitülasyonları bahane ederek Osmanlı iç işlerine sürekli karışmalarına
mani olmak amacıyla ilan edilmişse de bu başarılamamış hatta Osmanlı
klasik kurumları ve örgütleri 1838 ve 1839 daki bu iki olayla birlikte
tarihe gömülmüştür. Esnaf teşkilatı, narh usulü, Osmanlı klasik hukuk
sistemi çömüştür. Hukuk ve iktisattaki bu çöküş kendisini içtimai ve
kültürel sahada da hissettirmiş arkasından gelen 1856 Islahat Fermanı,
1876 da I.Meşrutiyet, 1908 de II. Meşrutiyet ile Osmanlı imparatorluğu
yavaş yavaş siyasi olarak çökmeye yüz tutmuştur.12 Nuri Özcan, “Hamamizade İsmail Dede Efendi (1778–1846)” İslam Ansiklopedisi, cilt 23, s93–9413 Şair Kazım Paşa Dede’nin vefatına aşağıdaki şiiriyle tarih düşürmüştür.
“Hazret-i Farabi-i sâni müezzinbaşı kim
Zâtına olmuşdu ilm-i mûsıkî ihsan-ı Hak
Aşinâ-yı her makam etmişdi kalb-i nigehin
Sâye-i Molla'da lutf-ü himmet-i merdân-ı Hak
Pertev-i şems-i hakikatten kılub kesb-i kemal
Zerre-i nâçiz iken oldu meh-i tâban-ı Hak
Fehm olur bundan makam-ı kurbe âheng ettiği
Hac edüb Minâ'do oldu vâsıl-ı gufurân-ı Hak
Çor tekbirin çeküb Kâzım Dedi târihini
Kebş-i cânın kıldı İsmail Dede kurbân-ı Hak “
(1262)
S. Nüzhet Ergun, Türk Musikisi Antolojisi, cilt 2, s 433-434, İstanbul 1943
14 Nuri Özcan, “Türk Musikisinin Abide Şahsiyetlerinden Hamamizade İsmail Dede Efendi” Türkler Ansiklopedisi, Cilt 12, sf 45015
"Meşhur Kırımlı Ahmed Kâmil Efendi'den sonra Sultan 11. Mahmud'un
imamlığına tayin olunan Abdülkerim Efendi ile, o aralık Sultan Mahmud'un
müezzinbaşılığında bulunan meşhur mûsiki üstadı Dede Efendi arasında
kırgınlık varmış. Bir Ramazan günü Abdülkerim Efendi Padişah'a,
Acemlerin saltanatınız hakkındaki ihaneti herkes tarafından bilinmekte
bulunduğu halde, Dede Efendi bunu düşünerek teravih namazın da, acem
makamından ilahiler okumamak ve buna karşılık şevkefzâ makamını tercih
etmek lazım gelirken, kendisinin şevkefzâ makamını kullanmaya bilgisi
kafi gelmemesi bu davranışına sebep olmaktadır cevabını verince, Padişah
Dede Efendi'nin sanatındaki iktidar derecesini bildiği için ve ayrıca
kendisi de mûsikişinas olduğu cihetle, bu hususta bir kanaatı da mevcut
bulunduğundan bir gece bir imtihan yapılmasına karar verir. Fakat, bu
karar Dede Efendi'ye duyurulmaz." "Gece
teravih namazı kılınırken, dördüncü dört rekâttan sonra evc makamından
ilahi okunduğu sırada karar gereğince, Sultan Mahmud tarafından
gönderilen biri, müezzinlerin yanına giderek, Dede Efendi'ye acem
makamını değil şevkefza makamını kullanmasını emrini tebliğ eder. O
zamana kadar şevkefzâ makamından hiçbir ilâhi yapılmamış olduğundan ne
yapacaklarını şaşıran müezzin efendiler, Dede Efendi'nin yüzüne hayretle
bakarlarken, içlerinden biri Dede Efendi'nin işareti üzerine bu
makamdan tekbir getirmeye başladığı gibi, imamın da Fatiha-i Şerif'i
şevkefza makamında okumakta olduğunu anlamışlar Dede Efendi "Hele bir
namazı kılalım da bakalım." demiş ve dört rekat teravih namazı
kılınıncaya kadar şevkefzâ makamından bir ilahi bestelemiş ve selam
verilir verilmez ilahiye başlayıvermiş. Arkadaşlarının hemen hepsi
mûsikî ilminde birer üstad olduklarından, Dede Efendi'ye kulak vererek
ağız kalabalığı ile ilâhiyi güzelce okuyup bitirmişler ve padişahın
takdirlerini kazanmışlardı."16 Şevkuturab ayin-i şerifi Dede Efendi’ye ait olmayıp hocası Ali Nutki Dede’ye aittir. Rauf Yekta Bey, Esatiz-i Elhan’da
(s 131) gördüğü ayin mecmuasındaki kaydı buraya naklediyor. Ali Nutki
Dede’nin vefatı üzerine İsmail Dede, Mevlevihane’de bulunan ayin
mecmuasındaki şevkutarab ayin-i şerifinin güftesinin sonuna şu kaydı
düşmüştür : “ Şeyhim azizim Yenikapı şeyhi Esseyyid Şeyh Ali Efendi
hazretlerinin ye’y ü tedbiri ve her bir nağmede ta’rifi munzam
olduğundan halen okunan bestede medhalim yoktur. Hal-i hayatlarında
tenbihleri mucibince kendi isimleri ihya ve balasına bu fakirin ismimi
tahrir buyurub fakire ala-tariki’l-hediyye ihsan buyurdular. el-Fakir
Derviş İsmail (Nuri Özcan, “Türk Musikisinin Abide Şahsiyetlerinden Hamamizade İsmail Dede Efendi” Türkler Ansiklopedisi, Cilt 12, s 453)17 Sadun Aksüt, Türk Musikisinin 100 Bestekârı, s 122, İnkılâp Kitapevi 199218
Itri’nin bestelediği bu na’t her Mevlevi ayininin başında okunur
olmuştur. Peygamber efendimizi methederek yazılan kaside demek olan Na’t şöyledir:
“ ya habiballah resul-i halık-ı yekta tüyi,
ber güzin-i zülcelali pak-ü bihemta tüyi;
nazenin-i hazret-i hak sadr-ü bedr-i kainat,
nur-i çeşm-i enbiya çeşm-i çerağ-i ma tuyi;
der şeb-i mi'rac bude cebrail ender rikab,
pa nihade ber ser-i nüh künbedi hazra tüyi;
ya resulallah tü dani ümmetanet acizend,
rehnüma-yi acizani bi ser-ü bi pa tüyi;
servi bostan-i risalet nev behar-i ma'rifet,
gülbün-i bağ-ı şeriat sünbül-i bala tüyi;
şemsi tebrizi ki dared na'ti peygamber ziber,
mustafa vü mücteba an seyyid-i ala tüyi.”
19 S. Nüzhet Ergun, Türk Musikisi Antolojisi, cilt 2, s 438–439, İstanbul 194320 Nuri Özcan, “Türk Musikisinin Abide Şahsiyetlerinden Hamamizade İsmail Dede Efendi” Türkler Ansiklopedisi, Cilt 12, sf 45221 Nuri Özcan, “Hamamizade İsmail Dede Efendi (1778–1846)” İslam Ansiklopedisi, cilt 23, s 9422 S. Nüzhet Ergun, Türk Musikisi Antolojisi, cilt 2, s 436-437, İstanbul 1943
Hazırlayan: Ferdi Ertekin | |
|
