'Çarşaf Komitesi' olarak harıl harıl pardösü diktik

'Çarşaf Komitesi' olarak harıl harıl pardösü diktik




SEVİNÇ ÖZARSLAN
-
16.07.2011












Gaziantepli Edibe Bayram, kız enstitülerinin ilk öğretmenlerinden.
Cumhuriyet'in ilk yıllarında devlet erkâ-nının eşlerinin kıyafetlerini
onlar dikiyor, yabancı konukların eşlerine birbirinden güzel Türk
giysileri hazırlıyorlardı. Anılarını kitaplaştıran Bayram, "Bizimle aynı
dönemde gelişen İtalya ve Fransa'nın modada geldiği nokta malum. Keşke
biz de bir Türk markası çıkarabilseydik." diyor.



Edibe Bayram'ı yolda görsek 80'li yaşlarını süren bir kadıncağız
zannedip yanından geçiveririz. Oysa ne hikâyeler saklıyor albümünde bir
bilseniz. Mesela Cumhuriyet'in ilanından sonraki yıllarda kurulan
'Çarşaf Komitesi'nde o da yer alıyor. Komitenin görevi Nizip ve
çevresinde çarşaf giyen kadınlara uzun pardösüler dikmektir. Kumaşlar
alınır, pardösüler titizlikle dikilir ve hemen dağıtılır. Çarşaf
Komitesi, işlerin yoğunluğu bitince 22 Ocak 1961 tarihinde akşam
yemeğine çıkar. İşte albümdeki karelerden biri o yemek sırasında
çekilmiş (Sol alttaki küçük fotoğraf).


Dikiş atölyesinde bir çalışma. Edibe Bayram sağdan ikinci sırada.
Diğer kare, 1952'de Kore'ye giden askerleri Ankara Garı'ndan
uğurlayan ekiple ilgili. Kalabalığın arasında birçok kız öğrenci var. Bu
sefer Ankara Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okulu'ndan hepsi. Vazifeleri
mühim. Tüm öğrenciler, günler öncesinden Türk bayrağını kırmızı bir
ipeğin üzerine işler ve o ay-yıldızlı ipekler askerlerin göğsüne
iğnelenir. Edibe Hanım, hiç unutamadığı o anı şöyle anlatıyor: "Ah kızım
çok heyecanlı bir gündü. Askerleri ağlayarak uğurladık."
Edibe Bayram (84), bir yıl öncesine kadar Gaziantep'te yaşayan
bir hanımefendi olarak hayatını devam ettiriyordu. Ta ki, 41 yıl önce
bir bebekken kucağına aldığı ama bir daha görmediği Nizip Kız Sanat
Okulu'ndan çok sevdiği öğrencisi Şükran Arıkan'ın oğlu Münir Arıkan'la
karşılaşıncaya kadar. Bir bayram ziyaretinde, annesinin öğretmenini
tanıma fırsatı bulan Münir Bey, Edibe Hanım'dan anılarını yazmasını
ister. Geçen hafta çıkan Cumhuriyet'in Kızları kitabı, Cumhuriyet'in ilk
yıllarında kurulan kız enstitülerine dair pek çok bilgi içeriyor.


Edibe Bayram, 10 gündür İstanbul'da. Evladı gibi sevdiği,
kitabının editörü Münir Arıkan ve ailesinin yanında misafir. Çocukları
da babaanne sahibi olduğu için çok memnun.
Ebibe Bayram'ın okul serüveni
Kökleri Osmanlı dönemindeki Kız Sanayi Mektepleri'ne uzanan kız
enstitüleri, iyi anneler ve eşler yetiştirmeyi amaçlar. Halk bu
enstitülere çok teveccüh eder. Çünkü genç kızları eve, evliliğe hatta
anneliğe hazırlayan bir misyon üstlenir. Ayrıca genç kızlık kurumsal bir
kimliğe büründürülerek modern bir kadın prototipi üretme fikri
geliştirilir. Öğrenciler iki döneme ayrılır. Birinci dönemde, Osmanlı
İmparatorluğu'nda doğup Cumhuriyet'e yeni kuşaklar yetiştirmesi beklenen
kızlar yer alır. Edibe Hanım, Cumhuriyet'in ilanından 3 hafta evvel
doğduğu için bu gruba girer.
İlkokulu bitirdikten sonra Gaziantep Kız Enstitüsü'ne kayıt olur.
5 yıl eğitim veren okula büyük bir öğrenci akını başlar. Kültür sanat
dersleri ağırlıktadır. Daha sonra Pratik Kız Sanat Okulu haline
getirilen bu okullarda, hem ev işleri, hem el becerileri, hem de
tutumluluk dahil, ev yönetimi ile ilgili mühim bilgiler öğretilir.
Bayram, "Resmen ev ekonomisi dersleri diye derslerimiz vardı ve
öğretmenlerimiz, bize tutumlu olmayı, israf etmemeyi ve yeniden
değerlendirmeyi öğretirlerdi." diyor.
Kız enstitülerinde sanat derslerinin yanı sıra biçki dikiş,
nakış, çamaşır, ev idaresi, yemek, moda, çiçek, resim dersleri de
verilir. Gaziantep Kız Enstitüsü, başarılı bir okuldur, o zamanki ulusal
gazetelerin açtığı "Altın Makas" yarışmasında birincilikler alır. Edibe
Hanım 1948 yılında okuldan pekiyi ile mezun olur. Hedefinde Ankara'daki
Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okulu yani bugünkü Olgunlaşma Enstitüsü'nü
bitirip öğretmen olmak vardır. 10 arkadaş biçki dikiş sınavını kazanıp
Ankara'ya giderler. Sınav konuları çok hoş: Amerika'dan yarım bir tayyör
ceketin dikilmesi. Heyet Edibe Hanım'ın iki günde diktiği tayyörü çok
beğenir, hiçbir kusur bulamaz ve 1949'da biçki-dikiş eğitimi görmek
üzere okula girer.


Edibe Bayram, Gaziantep'in alimlerinden Bülbülzade Abdullah Edip Bayram'ın torunu.
Okul müdireleri Bakiye Koray, sadece öğrenci yetiştirmez, tüm
Anadolu'yu dolaşarak bindallı, üçetek, cepken, şalvar gibi kıyafetleri,
gümüş kemer, başlık, kolye, küpe gibi takıları, takunyaları, oyaları
toplar. Öğrencilerin zengin kültürümüzün farkına varmalarını sağlar.
Özellikle mesleki ve teknik liselere öğretmen yetiştirmek
amacıyla kurulan bu okulların öncüsü 1934'te Ankara'da açılan Ankara Kız
Teknik Yüksek Öğretmen Okulu'dur. Dönemin en güzel elbiseleri bu
enstitüde dikilir. İlk Türkiye güzeli Keriman Halis'in, siyasilerin
eşlerinin ve yabancı misafirlerin hediyeleri bu okullarda yapılmış.
Celal Bayar'ın Adnan Menderes'in eşlerinin kıyafetlerini onlar dikmiş.








Edibe Bayram, Ankara'daki okulu bitirdikten sonra sırayla 1952-53
öğretim yılı başında, İskenderun Kız Enstitüsü'ne biçki dikiş öğretmeni
olarak tayin edilir. 5 yıl sonra Gaziantep Nizip'te Akşam Kız Sanat
Okulu'nu açmak üzere görevlendirilir. Her şeye sıfırdan başlar. Okulda
sadece o ve hizmetli vardır. Okulu biraz düzene koyduktan sonra 1961-62
öğretim yılında Kilis Kız Enstitüsü'ne tayin olur, o sırada babasının
ölüm haberini alınca kendi okuduğu okula Gaziantep Kız Enstitüsü'ne
geçer ve oradan emekli olur. İşini çok sevdiği için evlenmek hiç aklına
gelmez.
Edibe Hanım, bunca bilgi, tecrübe ve devlet desteği varken,
diktikleri ürünler yabancı devlet erkânı ve eşlerince sanat eseri olarak
kabul edilip büyük bir teveccühe mazhar olmuşken bu enstitülerden
dünyaca ünlü bir Türk moda markasının çıkmamasının çok üzücü olduğunu
söylüyor. s.ozarslan@zaman.com.tr
***
Antep Çarşaf Komitesi yemekte

Çarşaf giyen kadınlara uzun palto diken Antep Çarşaf Komitesi, 22 Ocak
1961. Edibe Bayram (beyaz kıyafetli), "Öğretmenler olarak aramızda para
toplayıp fakir velilerimize manto yapmak üzere kumaşlar alıyorduk. O
yıllarda enstitülerdeki öğretmenler, maaşlarından ayırdıkları parayla bu
tür gönüllü faaliyetlerde bulunurdu. Yeni bir kıyafete kavuşmanın
sevinci içinde mantoların provasına gelen annelerin hallerini unutmam.
Hem eski alışkanlıklarını bırakmak durumunda kalması hem de yeni
kıyafetine alışma anına tanık oluyorduk. Yarı sevinç, yarı ürkek, yarı
kabul, yarı tereddütlü bir durum." diye anlatıyor günleri.
***
Savarona yatında hoşgeldin defilesi

Kısa bir süre önce adı talihsiz olaylara karışan Savarona yatı, 1951'e
kadar devlet yatı olarak kullanılır. ****** yabancı devlet başkanlarını
burada ağırlar. 1952'de Deniz Kuvvetleri Komutanlığı'na devredilen yat,
1955'te İskenderun Limanı'na demirler. Gemideki öğrenciler
Hindistan'daki tatbikattan ve Pakistan, Suudi Arabistan ve Mısır gibi
ülkeleri ziyaretten döner. Edibe Bayram (sağdan üçüncü), o yıllarda
İskenderun Kız Enstitüsü'nde biçki-dikiş öğretmenidir. O zamanlar kız
enstitüleri ile askerler arasında büyük bir dayanışma söz konusu. Bayram
ve öğrencileri yatta 'hoş geldin defilesi' düzenler. Bu kare o zaman
çekilmiş.
***
"Siyasilerin eşlerini giydiriyorduk"

"O zamanki cumhurbaşkanı, başbakan ve bakan eşlerinin hediye
giysilerini bizler dikerdik. Ankara Kız Teknik Öğretmen Okulu bu yönüyle
hep anılır. 1951-52'de Cumhurbaşkanı Celal Bayar'ın elini öperek
aldığımız diplomalarla, kurayı çekip yurdun dört bir tarafına, genç
öğretmenler olarak büyük bir heyecanla dağıldık. Törene
Cumhurbaşkanı'mızın eşi Reşide Hanım'ın da iştirak etmesi ve bizlerle
tek tek ilgilenmesi ayrı bir gururdu. Aslen Bursalı olan Reşide Hanım,
babasının zengin bir kumaş tüccarı olması hasebiyle, enstitüde
yaptığımız şeyleri çok iyi bilen ve takdir eden bir kişiydi." Edibe
Bayram, gri kıyafetli beyaz fiyonklu.