Bornova hüseyin isa bey cami-merkez koca cami-Hoca Efendi Camisi

http://egeweb2.ege.edu.tr/tid/dosyalar/XXIII-2_2008/TIDXXIII-2_2008-09.pdf

Hızıroğlu İsa Bey 1360-1390 aydınoğulları..döneminde yapılmış olmalı

HÜSEYİN İSA BEY CAMİİ - BORNOVA

Hüseyin İsa Bey Camii

Adres: ERGENE MH. 456 SK. NO:1 - BORNOVA

Cami, günümüzde Ergene mahallesinde Büyük Çarşı içerisinde yer almaktadır. Cami, batı yönünden 538.,kuzeyden 456. ve doğu tarafından 453. sokaklar ile çevrelenmiştir. Günümüzdeki ismi ‘Bornova Merkez Hüseyin İsa Bey Cami’ olan ibadethane farklı kaynaklarda ‘Cami-i Vala’, ‘Cami-i Kebir’, ‘Ulu’,’Koca’,’Büyük’,’Merkez’,’Pazar’,’Bornova’ camii gibi çeşitli isimlerle de anılmıştır. Camiin ismi konusunda gerek Nureddin Ardıç’ın bu konuda ilk olan makalesinde, gerekse daha sonra hazırlanmış çalışma ve hatıralarda ‘Büyük Cami’ olarak kaydedilmiş olduğunu da belirtmek gerekir. Ancak küçük olarak anılan bu caminin II. Mahmud devri (1808-1839) devlet adamlarından ‘İzmir muhassılı Ömer Lütfü Efendi’ tarafından yaptırıldığı göz önünde bulundurulduğunda XIX. Yüzyılın başlarında yaptırılan ve XX. yüzyıl başlarında bir tamirat geçiren bu caminin ismini Büyük Cami’nin 1740/41 yılına ait tamir kitabesinde geçen ‘Vala’ (Farsça büyük, Ulu, Yüce anlamında) kelimesinden hareketle Büyük Cami’den aldığı da söylenebilir. M. Yusuf Akyurt ise 1943 tarihli eserinde ‘Ulu Cami’ olarak kaydettiği caminin banisini ‘Hüseyin İsa’ olarak belirtmiş ve bu isimle de kullanmıştır.
Mimari Özellikleri: Kareye yakın enine dikdörtgen bir plan üzerine kurulmuş yapının harimi Roma çağından kalmış kompozit (Greko-Romen) başlıklı sütunlarla dört sahna bölünmüştür. Sütunların üzerine yine enine doğrultuda düzenlenmiş sivri kemerler oturmaktadır. Cami içerisinde en dikkate değer görüntü Anadolu’da Selçuklulara özgü bazilikal şemalı camilerin vazgeçilmez bir uygulaması olan mihrap önündeki tek kubbeli bölümdür. Tavanın dayandığı oniki sütundan birisi oluklu, diğerleri ise düz yüzeylidir. Sütun başlıklarının çoğunluğu kompozit stildedir.
İç süsleme öğesi olarak kaydedilebilecek detaylar arasında mihrabın sağ ve solunda iki ana destek kolonunun üzerinde yer alan ‘S’ kıvrımlı barok karakterli iki iri yaprak süslemesi oldukça dikkat çekicidir. Caminin son cemaat yeri üçgen geçiş öğeleri ve sivri kemerlerin taşıdığı beş kubbe ile bir revak görünümündedir. Önünde sıralanan ve Roma devrine ait harabelerden alınmış olduğu kaydedilen dört sütundan giriş kapısının sağında kalanı oluklu, diğerlerinin gövdeleri ise düz yüzeylidir. Bunların sütun başlıklarından ikisi kompozit, birisi iyonik düzendedir. Dördüncüsü ise stili anlaşılamayacak derecede tahrip olmuştur. Son cemaat yeri günümüzde camlı bölmeler ile kapatılmıştır.
Nurettin Ardıç caminin ilk yapımına işaret edecek epigrafik malzemenin bulunmamasına rağmen yapının doğusundaki harabeler arasında yer alan ‘Darü’l-kurra’ ya dikkat çekmektedir. Buna göre 983 (1575/76) tarihli inşa kitabesi bulunan bu binanın medrese veya bir camiye bitişik olması gerektiği düşüncesinden hareketle caminin tesisinin de XVI. Yüzyıl olabileceği ihtimali üzerinde durmaktadır.
Caminin ahşaptan yapılmış ana giriş kapısı geometrik desenlerle süslenmiş ve aralarında metal işçiliği örnekleri bulunduran panolarla süslenmiştir. Kapının sağ ve sol kanatlarının üst panolarında iri harflerle “Amele Ali bin İbrahim / Bunu İbrahim oğlu Ali yaptı” şeklinde bir imza mevcuttur. Ayrıca kapı kilidi de özgün özelliklerini korumaktadır.
Hüseyin İsa Bey tarafından inşa edilen caminin hangi tarihte yapıldığına dair kesin bir tarih tesbit edilememektedir. XVIII. Yüzyıl başlarına ait kayıtlarda da açık bir biçimde baninin adı geçmektedir.
Vakfiyesi İzmir evkafında bulunmayan cami, ‘Seyyid Ali Ağa’ tarafından Hicri 1153 (Miladi 1740/41) yılında esaslı bir onarımdan geçirilmiş ve bir tamir kitabesi konulmuştur.
İzmir cami kitabelerinin çoğunun manzum olarak düzenlendiği, tarihlerin ebced hesabı ile tesbit edildiği ve genellikle sülüs veya talik yazı stili ile yazılmış oldukları göz önünde bulundurulduğunda Bornova Büyük Cami kitabesinin de aynı özellikleri taşıdığı görülmektedir. Kitabe beyitlerinin son mısraında (Ta’mir olundu Cami-i Vala kabul ola) ebced hesabı ile Hicri 1153 yılına tam tarih düşürüldüğü hesaplanabilmektedir.
Tamir kitabesinin okunuşu şöyledir:
Seyyid Ali Ağa ki ferd-i zamanedir Bu cami’-i harbeye sarf etdi himmetin
Hurşid zat-i paki ba’id ez ufül ola Cümle murad-ı hayrı karın-i husul ola

Her canibi yıkılmış iken eyledi cedid Mizan-ı hayrına koyan Mevla-yı müste’an
Bu hizmet-i seniyyesi gufran şümul ola Cennat-ı ‘aliyata medar-ı vusul ola
Sene 1153
Evkat-ı hamsede ola ta kim salât eda Tarihini cema’ate tebşir edüp Didim
Bahtında ferr u kuvvet ve ömründe tul ola Ta’mir olundu Cami’-i Vala kabul ola
Kitabe günümüz Türkçesi ile şöyle de ifade edilebilir:
Seyyid Ali Ağa ki zamanında eşsizdir Emeğini bu yıkık camiye adadı
Temiz kişiliğinin güneşi batmaktan uzak olsun Onun bütün hayırlı muratları gerçekleşsin

Her tarafı yıkılmışken yenilendi Kendisinden yardım istenen Allah hayır
Terazisine koysun
Bu yüce hizmeti bağışlanmaya delalet etsin Yüce cennetlere varmayı sağlasın
Yıl 1740/41
Beş vakitte namaz kılınsın Tarihini cemaate müjdeleyip şöyle dedim:
Bahtında aydın ve güçlü, ömrü uzun olsun Tamir olundu ‘Ulu Cami’ kabul olsun
Bir başka bilgi:
İzmir ili Bornova ilçesinde bulunan bu caminin kitabesi bulunmadığından ne zaman ve kimin tarafından yapıldığı kesinlik kazanamamıştır. Yapı üslubu Anadolu’daki erken dönem yapılarına benzemektedir. Büyük olasılıkla bu cami Aydınoğulları döneminde yapılmıştır. Ayrıca cami içerisinde Roma dönemine tarihlenen kompozit sütunlar ve devşirme sütunlar da bulunmaktadır. Cami üzerindeki altı mısralık bir kitabeden h.1153 (1740) yılında Seyyit Ali Ağa tarafından onarıldığı öğrenilmektedir.
Kesme taş ve moloz taştan yapılmış olan cami kareye yakın dikdörtgen planlıdır. İbadet mekânı mihraba paralel her sırada üçer tane olmak üzere dört sütun dizisi ile beş sahna bölünmüştür. Caminin en ilginç yönü mihrap önünde kubbeli bir bölümün olmasıdır. Bu plan şekli Anadolu Selçukluları’na özgü bir plan şeklidir. Bunun benzerlerine Kayseri, Erzurum ve Birgi ulu camileri ile Beyşehir’deki Eşrefoğlu Camisi’nde de karşılaşılmaktadır. Bu plan şekli ile de Anadolu mimarisindeki ulu cami plan tiplerinin bir tekrarıdır.
Caminin önündeki son cemaat yeri altı sütunun taşıdığı altı bölümlüdür. Bu bölümlerin üzerleri kubbelidir. Cami içerisinde bezeme olarak dikkati çeken bir elemana rastlanmamakla beraber minarede baklavalara ve derz çizgileri ile karşılaşılmaktadır. Minaresi taş kaide üzerine yuvarlak gövdeli, geometrik ve zikzak desenli olup, tek şerefelidir.
Büyük Cami’nin avlusunun kuzeybatısında türbe ve güneyinde de Darülkurra bulunmaktadır.

HÜSEYİN İSA BEY CAMİİ - BORNOVA Fotoğraf Galerisi

BÜYÜK (HÜSEYİN İSA BEY ) CAMİ - BORNOVA

İzmir ili Bornova ilçesinde bulunan bu caminin kitabesi bulunmadığından ne zaman ve kimin tarafından yapıldığı kesinlik kazanamamıştır. Yapı üslubu Anadoludaki erken dönem yapılarına benzemektedir. Büyük olasılıkla bu cami Aydınoğulları döneminde yapılmıştır. Bornova Ulu Camisi Selçuklu -Beylikler dönemi camilerinden olma delili ise, Mihrap üzerindeki tek kubbeli bölümüdür. Tüm selçuklu camilerinde bulunan bu MAKSURE  KUBBE (hükümdarlara ayrılan yer ) öğesi bir delildir.  Ayrıca cami içerisinde Roma dönemine tarihlenen kompozit sütunlar ve devşirme sütunlar da bulunmaktadır. Cami üzerindeki altı mısralık bir kitabeden h.1153 (1740) yılında Seyyit Ali Ağa tarafından onarıldığı öğrenilmektedir. Kesme taş ve moloz taştan yapılmış olan cami kareye yakın dikdörtgen planlıdır. İbadet mekânı mihraba paralel her sırada üçer tane olmak üzere dört sütun dizisi ile beş sahna b
ölünmüştür. Caminin en ilginç yönü mihrap önünde kubbeli bir bölümün olmasıdır. Bu plan şekli Anadolu Selçuklularına özgü bir plan şeklidir. Bunun benzerlerine Kayseri, Erzurum ve Birgi ulu camileri ile Beyşehirdeki Eşrefoğlu Camisinde de karşılaşılmaktadır. Bu plan şekli ile de Anadolu mimarisindeki ulu cami plan tiplerinin bir tekrarıdır. Caminin önündeki son cemaat yeri altı sütunun taşıdığı altı bölümlüdür. Bu bölümlerin üzerleri kubbelidir. Cami içerisinde bezeme olarak dikkati çeken bir elemana rastlanmamakla beraber minarede baklavalara ve derz çizgileri ile karşılaşılmaktadır. Minaresi taş kaide üzerine yuvarlak gövdeli, geometrik ve zikzak desenli olup, tek şerefelidir. Büyük Caminin avlusunun kuzeybatısında türbe ve güneyinde de Darülkurra bulunmaktadır.
ADRES:
HÜSEYİN İSABEY CAMİİ:
Ergene MH. 456 SK.NO:1 Bornova-İzmir

BÜYÜK (HÜSEYİN İSA BEY ) CAMİ - BORNOVA Fotoğraf Galerisi