Kaside-i Bürdenin Arapçası ve türkçesi

http://www.academia.edu/8315409/Kaside-i_B%C3%BCrdenin_Arap%C3%A7as%C4%B1

I- Bölüm: Rasûlullah (sav) Aşkı



.




Rahmân ve Rahîm olan Allah’ın adıyla…


1-



E min tezekküri cirânin bi zî selemin,
Mezecte dem'an cerâ min mukletin bi demin.


Selem’deki yâranlarını-dostlarını mı hatırladın da,
Gözünden akan gözyaşına kanını katıp karıştırmaktasın?
Kanlı göz yaşı dökmektesin!

Muhammedî Aşk’ın muhabbet meşkini ve neş’esini çileler içinde yaşayan İmam-ı Busirî;
Tecîd-i Bedi’ sanatını kullanarak, konuşulan iken konuşan yerine geçip bizlere o yüce pencereden ve Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’ de eriyen kendi benliğinin dışında, Efendimizi dinletmekte…
Muhammedî ezel bizliği içinde sanki kendisi de Selemdeki Ashab-ı Güzün içinde imiş de şimdi hasretini çeken bir âşık gibidir.
Gözünün yaşına özünün kanını mezcedip katması çileli ömrünün gerçeği olup bir hayal ürünü de değildir.


Selem : Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in Medine-yi Münevvere’de zaman zaman sahabeleri ile birlikte buluşup hoş sohbetler ettikleri ağaçlık ve soğuk sulu kuyusu olan bir mesire yeri.
Tecrid : Açıkta bırakmak. * Yalnız başına bırakmak. Tek başına hapsetmek. * Dünya alâkalarını kalpten çıkarıp Allah'a (C.C.) yönelmek. * Edb: Bir şairin kendini mücerred bir şahıs, yâni ayrı bir adam farzederek ona hitabetmesi. * Soyma, soyulma.
Bedi’ : (Bedia) Eşi, benzeri olmayan. Hayret verici güzellikte olan. * Garib. Acib. * Benzeri olmayan şeyleri vücuda getiren. Kimseye benzemeyen. İcad edici olan. * Hâlık ve Hallak-ı Cihan olan. * Beğenilen. * Yeni bulunmuş ve görülmedik tarzda olan. * Edb: Sözün garib ve güzel olması hâli.



2-





                                     وَ اَوْمَضَ الْبرْقُ فِي الظَّلْمَاءِ مِنْ اِضَمٍ



Em hebbeti'r-rîhu min tilkâi kâzimetin
Ve evmeda’l-berku fi'z-zalmâi min idamin


Yoksa, o şerefli şehir Medine-yi Münevvere tarafından bir rüzgâr mı esti?
Yoksa, zifiri karanlık içindeyken İzam Dağı’ndan bir şimşek mi çaktı geçti?

Yoksa senin sıkıntıdan daralan sînene, Muhammedî Merkezden, gönülden gönüle umut akıtan bir Bâd-i Sâbâ mı esti?
Veya, içini saran ve içinden çıkılmaz sandığın korku ve umutsuzluk karanlığı içindeyken, Kalb Dağından Nur-u Mîm mi şimşek gibi parladı?


İzam :Medine-yi Münevvere yakınında bir dağ ismi. İzam Dağını bulutlar sarıp şimşekler çaktığında Medine-yi Münevvere’ye yağmur yağacak demek imiş..
Kâzime : (C.: Kezâyim) Yanında bir kuyu daha olup bundan ona, ondan buna su geçen kuyu. * Büyük şehir.



3-


Femâ liayneyke in kulte ekfüfâ hemetâ
Ve mâ likalbike in kulte estefik yehimi

Gözlerine ne oldu böyle ki “ağlama artık!” dedikçe coşuyor
Gönlüne ne oldu böyle ki “yapma artık!” dedikçe gamı tasası artıyor…

Kafa gözlerine ne oldu ki:
“Ağlamayı bırak!” dedikçe coşmakta..
Kalb gözüne ne oldu ki:
“Yapma!” dedikçe hıçkırıklara boğulmakta ve öz yaşını göz yaşı eylemekte..



4-


E yahsebu’s-sabbu ennel-hubbe münketimun
Mâ beyne münsecimin minhü ve muztarimin


Gönülden bağlanıp, çok sevip özleyen âşık zanneder mi ki muhabbet hiç gizli kalır!
Âşığın kafa ve kalbi arsındaki bu fıtrî tertib ve alevlenme oldukça…

Durmadan başından aşk ateşi dökülen âşık, sanıyor mu ki kara sevdâ saklanır!..
Kaldı ki zâhir başı ile bâtın gönlü arasındaki insicamın ve bu yangının sebebi, delili, habbesi-tohumu hep o aşktır..


İnsicam : Suyun dökülüp devamlı akışı. Düzgünlük. Sağlam ve ıttırad ile ârızasız tertib üzere olmak. * Devamlı yağmur yağmak. * Edb: Düzgün, tertibli, pürüzsüz söz. Kitabın ifadesi güzelce ve düzgün tertib üzere olmak.
Muztarim : Alevlenen, ıztıram eden.



5-


Levlâ’l- hevâ lem turık dem'an alâ talelin
Ve lâ erikte zikri'l-bâni ve'l-alemi


Bu aşk olmasaydı harâbelerde ağlayıp durmazdın
Bân Ağacı ve Âlem Dağını andıkça ukuyu terk etmezdin.

Eğer bu aşırı düşkünlük başında olmasaydı, bu sevdâ hevâsı ve aşk fırtınası böylesine esmeseydi sen virânelerde kanlı göz yaşı döker mi idin?
O eski günlerin Bân Ağacını ve Âlem Dağını andıkça geceler boyu uykusuz kalır mıydın?


Hevâ : Aşırı düşkünlük. Aşk.
Talel : Harabe. Virâne.
Bân Ağacı : Arabistanda yetişen çok güzel bir ağaç, sevgilinin boyu ona benzetilmiştir. Bizdeki Selvi boylum gibi.
Âlem : yüksek dağ anlamında olup; Hıra dağı, Sevr Dağı, Uhud Dağı kasdedilmiş olabilir ki hepsininde Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’de derinizleri ve hatıraları vardır.



6-


Fe keyfe tunkiru hubben bâ'de mâ şehidet
Bihî aleyke, udûli'd-dem'ı ve's-sekami


Artık bundan böyle aşkı nasıl inkar edebilirsin ki,
Yüzündeki zâhirî sakem ve özündeki-gözündeki bâtınî kanlı göz yaşın, aşkın şahidi ve senin için bir değer yargısı kıymeti iken?

Yaşanmamış olan, yalandır.
Yaşanmış bir aşkı nasıl unutabilirsin sen?
Aşkın şahidi sensin!
Uykusuz gecelerde bitkin bedenin!
Bitmeyen acıların ve devâsı dert olan aşk derdin!
Özüne işleyen aşkın değeri ve şâhidi, akan-yüzünü yakan sıcak göz yaşların iken aşkı inkar mümkün mü?

Udul : Eş, misl. Kıymet. Yükün yarısı.
Sekam : Maraz, hastalık. Aşk izi çöküntüsü…



.
7-


Ve esbete'l-vecdü hattay abretin ve danâ.
Misle'l-behârı alâ haddeyke ve'l-anemi.

Bu yüce aşk kendini, özündeki aşk acısı ve yüzündeki göz yaşı yarıkları ile sabitledi ve itibarlı kıldı.
Yanaklarında yeşil bahar ve kızıl güller misali izi var…

Bu aşkın değil unutulması silinmesi bile mümkün değil.
Öyle ki;
İç âlemindeki ana zannın oldu!
Dış âleminde göz yaşı derelerin oluştu!
Yanaklarında yedi renk bahar misli aşk!
Ne var ki çilekeş Anem Ağacının kızıl gülleri gibi kan damlaları kurumuş al gül olmuş yanaklarında…


Vecd : Aşk, muhabbet. Kendinden geçecek, unutacak kadar İlâhî bir aşk hali. * Yüksek heyecan. İştiyakın galebesi.
Esbete : Sabit, payedâr ve itibarlı eylemek.
Hatta : Yüzde işaret çizikleri atmak.
Aberat : (Abre. C.) Göz yaşları.
Anem : Arabistanda Bir ağaç cinsi ki, kızıl yumuşak budakları olur.



8-


Neam serâ tayfü men ehvâ fe-errekani
Ve'l-hubbu ya'terizu'l-lezzâti bi'l-elemi


Beni geceleri uykusuz bırakan O sevgilini hayali!
O’nun aşkı ve elemi tüm lezzetlere i’tiraz edip engelleyen!..

Evet, beni geceleri uykusuz bırakan;
Benim için kara sevdâ tayfı olan ve sadece kendisi gözüken tek sevdâ olan Yâr’in hayali…
Ve o aşk ki ve onun verdiği acı-elem ki tüm lezzetlerimin önünü kesmekte…
Artık aşktan başka tad tanımamaktayım ben!..


Tayf : Hayâl. Uykuda veya karanlıkta gözde tecessüm eden şekiller. * Gül. * Kavs-ı kuzah. Gökkuşağı.
Ehvâ : (Heva. C.) Nefsin istek ve arzuları. Muhabbetler. Hahişler. * Kasdetmek. * Atmak.
I’terada : Bir şeye engel olup arız olmak.



9-


Yâ lâimî fî'l-hevâ'l-uzriyyi mâ'zireten
Minnî ileyke ve lev ensafte lem telümi

Ey benim, Üzriyy gençleri gibi ateşli aşkımı kınayan kişi,
Eğer sen özümdeki aşk özrümü bilseydin beni kınamakta insaflı olurdun!

Ey benim ateşli ve şiddetli aşkımı kınayan aşksız kişi!
Keşke benim aşk ma’zeretimi biseydin de beni kınamakta insaf etseydin!

Lâim : (Lâime) Çekiştiren. Levmeden. Başkasını kötüleyen.
Uzriyy : Şiddetli muhabbet. Şiddetli sevgi.
Uzre : Benî Uzre, Özr Oymağı ki Yemende yaşayan bir kabile olup çok iffetli, yüksek duygulu ve kara sevdâlarıyla meşhur olmuştur. Çoğu gençlerinin ölümle biten aşkları darb-ı mesel olmuşlardır.
Ma’zire : (C: Meâzir) Özür etmek.



10-



Adetke hâliye lâ sırrî bi müstetirin.
Ani’l- vüşâti ve lâ dâî bi münhasimin.

Bizden olmadığın hâlde hâlimi öğrendin!
Gizli sırrım kalmadı, aşkın bana ettiği bitme bilmeyen dertlerim üzerine!

Bu âşık hâlimi artık herkes bilmekte!
Kınayanların başkalarına jurnal edeceği bir şeyim yok artık!
Gizli sırrım da kalmadı bitmeyen derdim de…

Müstetir : (Setr. den) Örtülü, gizlenen. Gizli, saklı.



11-


Mehadteni'n - nusha lâkin lestü esmeuhû.
lnne'l-muhibbe ani'l uzzâli fî samemin.


Bana candan-gönülden nasihat etmektesin, lâkin ben onu duyamıyorum!
Zâten âşık kişi çok kınanmaya karşı sağırdır.

Bana temiz bir kalb ile sevgi besleyerek öğüt vermektesin, ancak ben onu duyamıyorum!
Elbette, gerçekten çok seven âşık, aşkından dolayı yüzüne karşı çok kınanansa bile bir sağır gibidir.
Aşkını, övseler de sövseler de fark etmez!
Öğüdü duyamayan nasıl öğüt tutsun!



12-


İnnî e tehemtü nâsîha'ş-şeybi fî azelî,
Ve'ş - şeybü eb'adü fî nushin ani't - tûhemi.


Kınandığım için bana nasihat eden ak saçlı yaşlıyı itham ettim!
Oysa o saç sakalı bu yolda ağarmış yaşlı, bana nasihatinden dolayı suçlanmaktan çok uzaktı..

Ben var ya ben!
Kınanmam hakkında bana dost öğüdü veren gün görmüş ihtiyarı kabahatli bulmuştum!
Hâlbuki bu ihtiyar nasihatleri yüzünden töhmet altına sokulmaktan çok uzaktı!


İtham : Kabahatli görmek. Suç isnad etmek. Töhmetlendirmek. Kabahatli görünmek. Töhmetli olmak.
Şeyb : İhtiyarlık. Yaşlılık. * Saç, sakal ağarması.
Tühem : (Töhmet. C.) Suçlar, töhmetler, kabahatlar.


II- Bölüm: Nefsî Hevânın Kınanması


II- Bölüm: Nefsî Hevânın Kınanması

.

13-


Fe inne emmâreti bi's-sûi me't-te'azet
Min cehlihâ bi nezîri'ş - şeybi ve'l- heremi.

Bir gerçek var ki nefs-i emmârem kötülükle asla va’zı kabul etmedi.
Cehâletinden ağaran saçımın ve ilerleyen yaşımın uyarmasına aldırış etmedi!

İçinde bulunduğum gerçek hâl şu ki;
Azgın nefs-i emmârem, yine günahı işlemeyi emretmeye devam etmekte!
Hiçbir öğüdü ve vaazı dinleyip ibret almamakta.
Kar gibi ağaran saçımın gelip-geçen ömrümün,
Hesap yaklaştı uyarılarına kulak tıkayıp cehâlet karanlığına gafletle dalıp gitmekte!..



“Ve ma überriü nefsi innen nefse le emmaratüm bis sui illa ma rahime rabbi inne rabbi ğafurur rahiym : (Bununla beraber) nefsimi temize çıkarmıyorum. Çünkü nefis aşırı şekilde kötülüğü emreder; Rabbim acıyıp korumuş başka. Şüphesiz Rabbim çok bağışlayan, pek esirgeyendir.” (Yusuf 12/53)

İtteazae : Öğüdü kabüllenip, vaazdan hisselenmek.
Herem : Kocamak, yaşlanmak, ihtiyar olmak.
Nezir : (Nezr. den) Bir iş için korkulacak bir şey söyleyip gözdağı vermek. İlerdeki hesap için korkutmak. ("Beşir" in zıddıdır) * Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâmın bir vasfı olup Allaha (C.C.) inanıp itaat etmeyenlere cehennemden haber verdiği için "Nezir" denmiştir.
Şeyb : İhtiyarlık. Yaşlılık. * Saç, sakal ağarması.
Su’ : Kötülük. * İyi olmayan. Kötü, fena.



14-


Ve lâ eaddet mine'l - fî'li'l -cemili kırâ
Dayfin eleme bi re'sî gayre muhteşemi

Güzel ameller ile misafirimi, yaşlılığımı ağırlamadı
Muhteşem bir Reis gibi davranmadı..
Zâten misafir de gösrerişsizce tek başına çıka geldi..

Ne yazık ki nefs-i emârem şu Beden Ülkesinin başı-reisi iken;
Kendisine emredilen güzel amalleri işleyerek İlâhî misafirimiz olan ruha, Ruh-u Mîm’e ev sahipliği yapıp, ziyafetler çekip de ihsanda bulunamadı.
Nefsim, misafirin yüceliğini bu dünyadaki gibi gösteriş ve ihtişamda sandı…
Bu çalışma ve ikram etmeyi âdet hâline getirip değişmeyen huy edinemedi…
Kısacası görevi olan ihtişamlı bir başkan yâni kâmil kul olmayı başaramadı…


Cemil : Güzel. * Cenab-ı Hakk'ın isimlerinden biri.
Kıra : Konaklık etmek. * İhsan etmek.
Dayf : (C.: Ezyâf-Zuyuf-Zayfân) Misafir. * Meyletmek, yönelmek.
Muhteşem : Büyük, debdebeli, tantanalı. * Etraflı ve taraftarlarının çokluğu ile büyük.
Re’s : Baş, kafa. * Tepe. Uç. * Başlangıç. * Reis.



15-
Lev küntü a'lemü ennî mâ uvakkıruhû.
Ketemtü sırren bedâ lî minhü bi'l-ketemi.

Bilseydim ki nefsimin ona saygısı yokmuş
Nefsimden saklardım sırrımı ve kendimi açık olmaktan..

Keşke bilebilseydim ki bu ham nefsimin ak saçlarıma ve getirdiği mesaja hiç saygısı yokmuş!
Bana bile açık olmayan bir sırr olarak gizlerdim benden bana gelen bu sırrı…
Karalara boyardım apak saçlarımı..
Ve nefsim, o gençlik çılgınlığı içinde ölümsüzcesine yer, içer tepinir giderdi!...


Vakkara : saygı göstermek.



16-

Men lî bi reddi cimâhin min gavayetihâ
Kemâ yüreddü cimühu'l-hayli bi'l-lücümi

Kim kurtarır beni şu serkeş nefsin azgın sapıklığının elinden!
Gemlerin süvarisini dinlemeyen inatçı-azgın atları yola getirdiği gibi!..

Üzerindeki süvarisini savurmaya inat eden isyankâr atlar gibi olan kötülüğü emredici nefsim!
Kim kurtarır özümü acaba senin bitmez tükenmez azgınlıklarından sapıklıklarından!
Tıpkı yola gelmez serkeş atların ağzına geçirilen demir gemler gibi
gemleyip de başını ele geçirip adam edecek kim var?
Nerede at terbiyecisi?
Nerede Mürşid-i Kâmil?
Yetiş Yâ Mürşid-i Mutlak Muhammed aleyhisselâm!

Radde : Geri dödürmek. Vaz geçirmek. Men’ etmek
Cimah : Binicisi zabtedemediğinden, atın serkeş olup binicisini istememesi.
Gavayat : Dalâlete düşme, hak yoldan sapma. * Azgınlık.
Licüm : (Licâm. C.) Gemler, at dizginleri.
Hayl : At. At sürüsü. * Atlı sürüsü. * Zümre, güruh. * Düşünmek, hıfzetmek.



17-

Felâ terüm bi'l-meâsi kesre şehvetihâ
lnne't-teâme yukavvî şehvete'n-nehimi

İşlemekte olduğun bu isyanla sakın nefsin şehvetini kıracağını umma!
Sen yedikçe aç gözlülük şehveti şiddetle acıkmakta!..

Sakın Muhammed aleyhisselâm’ı duymadan uymadan, kendi başına ve itaatsizce işlediğin amellerle nefsin şehvetini kıracağını sanma boşuna bekleme!
Edebsizce olan işler deniz suyu içmek gibidir, içtikçe susar susadıkça içersin!
Sığır gibi bolca yemek, sadece nefsin doymaz şehvetini artırır!


Ma’siyet : İtaatsizlik, günah, isyan.
Şehvet : Hevâ-yı nefsin meyli ve arzusu. * Bir şeyi fazla istemek.
Taam : Yemek. Yenilen şey.
Nehim : Aç gözlü, doymaz. * Yırtıcı. * Arslan kükremesi.



18-

Ve'n-nefsü ke't-tıflı in tühmilhü şebbe alâ
Hubbi'r-redâi ve in teftımhü yenfetimi


Nefs-i Emâre, süt çocuğu gibidir, memeyi bıraktırmaz isen hep emer.
Annesini emmeyi pek sever ancak, eğer memeden bir kesersen sütten kesiliverir…

Kulluk ikemâlâtı imtihanı gereği yaradılıştan iyiye de kötüye de meyilli olan Nefs-i Emâre,
İçinde yaşadığı peşin âleme karşı süt bebesi gibi tiryakice bağlıdır.
Bitip tükenmez bir aşırı istekle ister durur.
Ne zaman ki Nefs-i Emâreyi islah ve iflah edecek Hasbî hizmetçi bir Hakk Eren terbiyeci vakti geldiğinde ilim öğretir de edeble eğitirse yanlıştan döner..
Sırat-ı müstakîm üzere yol alır…

Tıfl : Küçük çocuk.
İhmal : Ehemmiyet vermemek. Yapılması lâzım bir işi sonraya bırakma. Dikkatsizlik. Başlayıp bırakmak. Terk etmek.
Şebbe : Genç kadın. Anne.

19-

Fasrıf hevâhâ ve hâzir en tüvelliyehû
İnne'l-hevâ mâ tevellâ yusım ev yesımi

Nefs-i Emâreyin hevâsına hakim ol!
Hevâ ve hevesinden çok çok sakın!
Yoksa geri döner de o sana hükmeder!
Şüphesiz hevâ gücü ele alırsa ya vurdurup öldürtür ya da vurur öldürür...

Sana verile sınırlı iradeyi nefsiyin yaramazlıklarını dizginlemekte sarf et!
Hakkı ve hayrı tercih ettir!
Onun bâtıla ve şerre dönüvermesinden sürekli sakın!
O bir döndümü kötülüğe başına her belâyı getirir ve ya çaığırıp getirtir..

Sarf : (C.: Süruf) Harcama, masraf, gider. * Fazl. * Hile. * Men etme. Bir kimseyi yolundan ve işinden ayırıp başka tarafa yöneltme. * Farz. Samâ : av vurulup ölmek.




20-

Ve râihâ vehye fî'l-a'mâli sâimetün
Ve in hiye's-tahleti'l-mer’â felâ tesümi

O nefsi iyi güt!
Başıboş yaramaz işler içinde ahmakça başıboş ve istediği yere çekip gitmesin.
Eğer o bolluklar merasında otlamaya bir alışırsa geri getiremezsin!

Yaratan Yüce Rabbımızın sana bahşetttği sayısız organ ve melekelerin ve neticede bunları bu âlemde kullanan nefsin üzerinde bir çobansın.
Bu zıtlıklar içinde imtihan olurken gözü kötülük otlağında olan nefsini gözünden ırma!
Sonra ahmakça başını alır giderde sapıklıklara dalar!
Eğer nefis o zehirli ama çok güzel ve bol gözüken otlak ile hâlleşir ve ayak uydurursa hapı yuttun demektir.
Sakın başını alıp istediği yere salma onu!


İbni Ömer'den (r.a.) rivayetle Resûl-ü Ekrem Efendimiz (a.s.m.) şöyle buyurmuşlardır:
Hepiniz çobansınız ve hepiniz güttüklerinizden sorumlusunuz. Adam çoluk çocuğu arasında çoban sayılır. O bu güttüklerinden so*rumludur. Kadın kocasının evinde çobandır. O da güttüklerinden so*rumludur. Hizmetçi efendisinin malının çobanıdır. O da güttüğün*den sorumludur. Kişi babasının malı üzerinde çobandır. O da güttü*ğümden sorumludur. Kısaca hepiniz çobansınız ve hepiniz güttükleri*nizden sorumlusunuz.
(Buharı, Cum'a: 11; Cenâiz: 32; Itk: 17,19; Ahkâm: 1; Vesâya: 9; İstikraz: 20; Nikâh: 81,90; Müslim, Ifnare: 20; Ebû Davud, İmâre: 1; Timizi, Cihad: 27.)

Nu'man İbnu Beşir (radıyallahu anhümâ) anlatıyor: "Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Şurası muhakkak ki, haramlar apaçık bellidir, helaller de apaçık bellidir. Bu ikisi arasında (haram veya helal olduğu) şüpheli olanlar vardır. İnsanlardan çoğu bunları bilmez. Bu durumda, kim şüpheli şeylerden kaçınırsa, dinini de, ırzını da tebrie etmiş olur. Kim de şüpheli şeylere düşerse harama düşmüş olur, tıpkı koruluğun etrafında sürüsünü otlatan çoban gibi ki, her an koruluğa düşebilecek durumdadır. Haberiniz olsun, her melikin bir koruluğu vardır, Allah'ın koruluğu da haramlarıdır. Haberiniz olsun, cesette bir et parçası var ki, eğer o sağlıklı olursa cesedin tamamı sağlıklı olur, eğer o bozulursa, cesedin tamamı bozulur. Haberiniz olsun bu et parçası kalbdir."
(Buharî, İman 39, Büyû 2; Müslim, Müsakat 107, (1599); Ebu Davud, Büyû 3, (3329, 3330); Tirmizî, Büyû 1, (1205); Nesâî, Büyû 2, (7, 241).

Rai : Çoban. * Gözetleyici ve koruyan kimse. * Vâli. * Güvercin kuşundan bir kısım.
Saime : Çayıra başı boş olarak salıverilen hayvan.
Vehyen : Ahmakça.
Sâme : Kendi başına olup istediği yere gitmek.
Merâ : Otu bol yaylak.


21-

Kem hassenet lezzeten li'l-mer'i kâtileten
Min haysü lem yedri enne's-semme fî'd-desemi

Nefis her ne kadar otladığı mera’nın kötülüklerini süslese de öldürücülüğü ortadadır.
Bu bakımdan zehiri güzel yiyecekler içinde katık gibi sunarlar.

Nefs-i Emmârenin insana hazz veren lezzetli işleri aslında ölüm zehirleridir.
Zehiri altın tasta bala katıp da sunmak gibidir bu gaflet!


Tehassene : süslemek, güzelleştirmek.
Meri’ : (C: Emrâ-Emru) Otu çok olan yer. * Ucuzluk olan yer.
Haysü : İtibariyle, bakımından. * Hangi yerde? Hangi?
Semm : Zehir, ağu.



22-


Vahşe'd-desâise min cûin 'le min şebiin
Fe rubbe mahmasatin şerrun mine't-tuhâmi

Açlığın ve tokluğun gizli hilelerinden kork!
Nice açlık hâli vardır ki şerri tıka-basa yemeninkinden beter olur!

Her insan bilir ki can evi, kan evinden beslenir.
Mide ile kalbin arası dört parmaktır.
Ancak sabırsız yokluk ve açlık ile şükürsüz tokluk ve çokluk o kimseye ne dertler getirir!
İkisi de insanoğluna neler yaptırır!
İkisinin de gizli vesveselerinden kork!
Nice açlıktan kıvranmanın getirdiği dertler vardır ki tıka basa yemek o zararı veremez!


Vahşet : (Vahş - Vahiş) Yabanilik. * Issızlık, tenhalık. * Vehim, ürküntü. Korku. Vahşilik. * Tenha, ıssız, korkunç yer. * Elbise ve silâhını çıkarıp atmak. * Aç kimse.
Desais : (Desise. C.) Vesveseler, desiseler. Gizli hileler.
Cu’ : Açlık.
Şeb’ : Tokluk.
Mahmasa : Azlık. * Açlıktan zayıf düşme.
Tehime : Yemek ağır gelmek.

23-


Ve'stefrigi'd-dem'a min aynin kadi'mteleet
Mine'l-mehârimi ve'l-zem himyete'n-nedemi

Gözlerinden yaşlar dök ki zâten haramlarla doluydu..
Sadece pişmanlık için dikkatli olman yetmez dahası lazım!

Özüne bir vakitler doldurduğun türlü türlü haramları kanlı göz yaşınla boşalt!
Kaldı ki bu da yetmez pişmanlık perhizine girmelisin bu çok lazım sana!..


Maharim : (Mahrem. C.) Mahrem olanlar. Haram olan şeyler.
Himye : Perhiz. Yiyecek ve içecekte sıhhat için gösterilen ihtimam ve dikkat.
Nedem : Pişman olma, nedamet, pişmanlık.
Elzem : Daha lâzım. Çok lâzım. Ziyade mucib. * Küçük parmaklı.



24-


Ve hâlifî'n-nefse ve' ş-şeytâne va'sıhimâ
Ve in hümâ mehadâke'n-nusha fet-tehimi

Şeytana ve nefsine uyma!
İkisine de baş kaldır, isyan et!..
Eğer sana akla uygun nasihatlar etseler bile ikisini de suçla!

Sakın nefsine ve şeytana muhalefet etmekten vaz geçme!
Her emirlerine isyan et!
Onların aklına uygun ve haklı gibi gelen vesveselerini iyi incele ki içinde seni saptırıcı gizlidir!
Onlardan hayır gelemez bil ve peşin peşin suçla!
İkisinin de aslî işleri olan seni hüsrana sürüklemek kabahatleri ile töhmet et!

Tühem : (Töhmet. C.) Suçlar, töhmetler, kabahatlar.
Me’haz: Menba'. Bir şeyin alındığı, çıkarıldığı yer. Bir şeyin aslının alındığı kaynak.



25-


Velâ tutı' minhümâ hasmen velâ hakemen
Fe ente ta'rifü keyfe'l-hasmi ve'l-hakemi

Nefsine ve şeytana asla itâat etme!
İkisi de, ister hasım olsunlar ister hakem!
Sen bilirsin ki onlar hilelerin hasımı ve hakemidirler!

Sen sakınnefsine ve şeytana uyma!
Hasım da olsalar, hısım da olsalar, hakem de olsalar sahtekârlık içindir.
İşin içinde bir kötülük tuzağı kurmuşlardır!
Şeytana uyan nefsin kime tapacağı sana bildirildi ve yasaklandı:



“Elem a'hed ileyküm ya beni ademe el la ta'büdüş şeytan innehu leküm adüvvüm mübiyn . Ve eni'büduni haza siratum müstekiym : Ey Âdem oğulları! Size şeytana tapmayın, çünkü o sizin apaçık bir düşmanınızdır» demedim mi? «Ve bana kulluk ediniz, doğru yol budur» demedim mi?” (Yâsîn 36/60-61)

Ve sen çok iyi bilmektesin ki kimlere itâat edecektin:



“Ve etiy'ullahe ver rasule lealleküm türhamun : Allah'a ve Resûl'üne itaat edin ki rahmete kavuşturulasınız.” (Âl-i İmrân 3/132)

Hasm : (Hasım) Muhâlif. Karşı taraf. Düşman.
Hakem : (Hasım) Muhâlif. Karşı taraf. Düşman.
Keyd : Tuzak. Kötülük, hile.
Hısım : Akraba, yakın.



26-


Estagfîrullâhe min kavlîn bilâ amelin
Le kad nesebtü bihî neslen lizî ukumi

Her amelsiz sözümden Allah’a estagfirullah!
Kısır ile soyu olanı nisbet etsem ona tam uyar!

Amelsiz söz-imandan Allah’a sığınır bağışlanmamı dilerim!
İşe dönüşmemiş boş sözlerime güvenişim, kısır biriyle soyu-sopu olan birini kıyaslamaya benzer ki tam bir şaşkınlık!


İstiğfar : (Gufran. dan) Afv dilemek. Cenab-ı Hak'tan kusurlarının affedilmesini, günahlarının bağışlanmasını dilemek. Tevbe etmek. Yalvarmak. " Estağfirullâh" demek.
Akîm : Neticesiz, sonu yok. Beyhude. * Yağmur getirmeyen rüzgar. * Çocuğu olmayan, kısır. Doğurmayan (kadın), doğurtmayan (erkek).
Nesl : Soy, sop. Zürriyet, döl, kuşak. * Halk. * Çocuk hâsıl etmek.
Nisbet : Münasebet, yakınlık, bağlılık, ölçü. * Rağmen. İnat olarak. İnat olsun diye.



27-


Emertüke'l-hayre lâkin mâ'temertü bihî
Ve me'stekamtü femâkavlî leke's-tekami

Ey kardeş!
Sana hayrı emrettim, ama ben kendim onu emir edinmedim!
Kendim istikamet üzere olmadım, ama sana sözüm: “ İstikamet üzere ol!” idi..

Ben herkese hayrı işlemeyi emrettim!
Lâkin kendime hayrı işlemeyi emretmedim ne yazık!
Sana sözüm hep: “Dosdoğru yol budur!” oldu.
Ama ben Hakka teslim olup istikamet edemedim!


İstikamet : Hatt-ı hareketi doğru olmak. Doğruluk, nâmuslu hareket. Her işte itidal üzere bulunmak. Adâletten, doğruluktan ayrılmayıp, diyânet ve akıl içinde yürümek. * Allah'a kulluk etmek. * Bir şeyin bir tarafa doğru olarak uzanması. * Yön, cihet.



28-


Velem usalli sivâ farzın velem esumi

Ölmeden önce nafilelerden kendime azık hazırlamadım
Farzdan başka namaz kılmadım oruç tutmadım!..

Ölüm gelip çatmadan yol azığı hazırlamadım.
Sadece elden geldiğince farz namaz ve oruçla yetindim.
Oysa İlâhi fermanı duymuştum:

Hz. Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Allah Teâla hazretleri şöyle ferman buyurdu: "Kim benim veli kuluma düşmanlık ederse ben de ona harp ilan ederim. Kulumu bana yaklaştıran şeyler arasında en çok hoşuma gideni, ona farz kıldığım (aynî veya kifaye) şeyleri eda etmesidir. Kulum bana nafile ibadetlerle yaklaşmaya devam eder, sonunda sevgime erer. Onu bir sevdim mi artık ben onun işittiği kulağı, gördüğü gözü, tuttuğu eli, yürüdüğü ayağı (aklettiği kalbi, konuştuğu dili) olurum. Benden birşey isteyince onu veririm, benden sığınma talep etti mi onu himayeme alır, korurum. Ben yapacağım bir şeyde, mü'min kulumun ruhunu kabzetmedeki tereddüdüm kadar hiç tereddüte düşmedim: O ölümü sevmez, ben de onun sevmediği şeyi sevmem."
(Buhârî, Rikak 38)


Tezevvede : Azık hazırlmak, azıklanmak.
Farz : * Fık: Din hususunda icrası vâcib, terki mâsiyet olan Hükm-ü İlâhî. Kur'an-ı Kerim veya Hadis-i Şerifle sâbit olan Cenab-ı Hakk'ın kat'i emri: Şirk koşmamak, iman etmek, namaz kılmak, yalan söylememek gibi...
Nafile : Fık: Farz ve vâcibden gayrı mecburiyet olmadığı hâlde yapılan ibadet. Fazladan yapılan iş.

İbniabidin

https://www.mumsema.org/na-atlar-siirler/137242-kaside-i-burde-arapca-ve-turkce-anlami.html

http://www.sonpeygamber.info/imam-busiri-ve-kaside-i-burde

İmam Bûsîrî ve Kasîde-i Bürde Prof. Dr. Mahmut Kaya

Rivayete göre rüyasında Hz. Peygamber Bûsîrî'den kendisi için yazdığı kasideyi okumasını ister; o "ya Rasûlallah! Ben sizin için çok kasideler yazdım, hangisini emredersiniz?" deyince, Hz. Peygamber kasidenin matla' beytini okuyarak bu kasideyi işaret eder. Bûsîrî kasidesini okurken Hz. Peygamber iki yana doğru sallanarak zevkle dinler. Yine rivayete göre Bûsîrî'yi ödüllendirmek üzere hırkasını çıkarıp yatmakta olan hasta şairin üzerine örter; bir diğer rivayette ise vücudunun felçli kısmını eliyle sıvazlar.

Hassân ibn Sâbit ve Ka'b ibn Züheyr'den itibaren İslam dünyasında yetişen şairler, deha ve sanatlarının en olgun ürünlerini Hz. Peygamber için yazmış oldukları naat ve kasidelerde ortaya koymuşlardır. Fakat bunlardan bazısının eseri sanat değerinden çok, kazandığı şöhret bakımından diğerlerinden daha şanslı sayılmaktadır. Bu kervanın önde gelenlerinden biri XIII. yüzyılda Mısır'da yaşamış olan imam Bûsîrî'dir. 1 şevval 608/7 Mart 1212'de Yukarı Mısır'daki Behnesâ şehrine bağlı Behsim'de dogan Muhammed el-Bûsîrî, Berberî asıllı olup Fas'taki Hammâd Kalesi'nde Habnûnoğulları diye tanınan bir aileden gelmektedir. Baba tarafından Bûsîrli olduğu için Bûsîrî, annesi tarafından Delâsli olduğu için de Delâsî nisbesiyle anılmaktadır. Şairin, bazen bu iki kelimeyi birleştirerek Delâsîrî nisbesini kullandığı da görülür. Çocukluk yılları, ailesiyle birlikte yerleştiği Delâs'ta geçmişti. Daha sonra Kahire'ye giderek burada İslami ilimlerin yanı sıra dil ve edebiyat tahsil etti. Özellikle hadis ve siyer ilimleriyle daha çok meşgul olduğu, ayrıca Yahudi ve Hıristiyanlığa karşı yazmış olduğu reddiyelerden onun Tevrat ve İncil hakkında geniş malumata sahip bulunduğu anlaşılmaktadır. Bir süre Bilbis şehrinde maliyede katip olarak çalıştıktan sonra Kahire'ye dönmüş ve “Ref küttâb” denen Kur'ân dershanesinde eğitim ve öğretim faaliyetinde bulunmuştur. Daha sonra el-Mahalle ve Sehâ şehirlerinde katip olarak çalışırken mesai arkadaşları olan Hıristiyan memurların yaptıkları yolsuzluklardan fazlasıyla rahatsızlık duyarak bunları şiirlerinde dile getirmiştir.
Kısa boylu ve zayıf bir bünyeye sahip olan Bûsîrî'nin başlıca huzursuzluk kaynağı, hanımının hırçınlığı ile çocuklarının çokluğu ve geçim sıkıntısı olmuştur. Şâzelî tarikatının kurucusu Ebu'l-Hasan es-Şâzelî'ye intisap eden şair, onun ölümü üzerine yerine geçen Ebu'l-Abbas el-Mürsî'ye hitaben yazdığı 142 beyitlik "dal" redifli mersiyede şeyhinin fazilet ve meziyetlerinden sitayişle söz eder. Öyle anlaşılıyor ki ünlü mutasavvıf ibn Atâullah el-iskenderî ile Bûsîrî, Şeyh Şâzelî'nin en önde gelen iki mürididir. Ancak ibn Atâullah ilahî aşk temasını işlerken, Bûsîrî daha çok peygamber sevgisini terennüm etmiştir.
Hayatının sonlarına doğru felç olan Bûsîrî, rivayete göre Hz. Peygamber için yazdığı bir kaside sayesinde bu hastalıktan kurtulmuş ve uzun bir ömürden sonra seksen küsür yaşlarında İskenderiye'de vefat etmiştir (696/1296-97). Bûsîrî'nin kaleme aldığı eserlerin tamamına yakını manzum olup çoğu Hz. Peygamber hakkında yazılan kasidelerden ibarettir. Şiiri, yapı ve üslûp bakımından son derece sağlam ve liriktir. Bu yüzden asırlar boyu onun naat ve kasideleri İslam coğrafyasının her bölgesinde büyük ilgi görmüş, dinî toplantılarda en çok okunan şiirler arasında yer almıştır. Klasik kaynaklarda dağınık bir şekilde bulunan on iki kasideden ibaret olan şiirleri bir araya getirilerek Dîvânü'l-Bûsîrî adıyla yayımlanmıştır (nşr. Muhammed Seyyid Keylânî, Kahire 1374/1955). İslami edebiyat alanında dünya çapında en meşhur eseri Kasîdetü'l-Bürde diye bilinen 160 beyitlik kasidesidir. Coşkun bir peygamber aşığı olan Bûsîrî'yi şöhretin zirvesine taşıyan bu kasideye kendisi el-Kevâkibü'd-dürriyye fî medhi hayri'l-beriyye adını verdiği halde, yukarıdaki isimle tanınması gördüğü bir rüyadan kaynaklanmaktadır. Şöyle ki hayatının sonlarına doğru felç hastalığına yakalandığı bir sırada, rivayete göre rüyasında Hz. Peygamber Bûsîrî'den kendisi için yazdığı kasideyi okumasını ister; o "ya Rasûlallah! Ben sizin için çok kasideler yazdım, hangisini emredersiniz?" deyince, Hz. Peygamber kasidenin matla' beytini okuyarak bu kasideyi işaret eder. Bûsîrî kasidesini okurken Hz. Peygamber iki yana doğru sallanarak zevkle dinler. Yine rivayete göre Bûsîrî'yi ödüllendirmek üzere hırkasını çıkarıp yatmakta olan hasta şairin üzerine örter; bir diğer rivayette ise vücudunun felçli kısmını eliyle sıvazlar. Şair heyecanla uykudan uyanır, gördüğü rüyanın zevkiyle toparlanmaya çalışırken felçten bir eser kalmadığını fark ederek sevincinden ne yapacağını şaşırır. Bu sırada şafak söküp sabah namazı vakti yaklaşmaktadır. Bûsîrî abdest alıp mescide giderken bir dervişle karşılaşır. Derviş ondan bu gece Hz.Peygamber'in huzurunda okuduğu kasideyi kendisine vermesini ister. İşte bu olay duyulduktan sonra kaside büyük bir üne kavuşur ve zaman aşımı ile şairin verdiği isimle değil, rüyada Hz. Peygamber tarafından üzerine örtülen hırka sebebiyle Kasîdetü'l-Bürde diye anılmaya başlar. Bazı kaynaklarda hastalıktan kurtulması sebebiyle Kasîdetü'l-Bürde diye geçiyorsa da bunun yakıştırmadan öte bir değeri yoktur.


Hayatının sonlarına doğru felç olan Bûsîrî, rivayete göre Hz. Peygamber için yazdığı bir kaside sayesinde bu hastalıktan kurtulmuş ve uzun bir ömürden sonra seksen küsür yaşlarında İskenderiye'de vefat etmiştir.
Dünyada en meşhur ve en çok okunan kasideler arasında yer alan bu eser, belli başlı bütün kültür dillerine tercüme edildiği gibi, Afrika, Güneydoğu Asya ve Balkanlardaki mahalli dillere de çevrilmiştir. Çeşitli bölge ve ülkelerde genellikle sünnet, nişan ve düğün merasimlerinde, mübarek gün ve gecelerde, ayrıca haftalık evrad olarak okunmakta, son münacat kısmı ise felçli hastalar üzerine yedi gün süreyle okunup Cenâb-ı Hakk'tan şifa niyaz edilmektedir.
Tesbit edilebildiği kadar kasideye yapılan şerhlerin sayısı 110, tahmisler 58, tesdisler 16 civarında olup, üzerine sayısız nazireler yazılmıştır. Dinî heyecanı canlı tutmak ve peygamber sevgisini yaşatmak için sanatın gücünden her dönemde istifade edilmiştir.