Geyik dağ keçisi manda vs kurban olurmu ?

Ehlîleştirilmiş geyik, ceylan, ceren, karaca, yaban öküzü, yaban koyunu, dağ keçisi, vahşi sığır, vahşî manda, vahşî deve ve zürafa gibi eti helal olan otçul hayvanlar kurban olarak kesilebilir mi?

?Hac suresinin 34. ayetinde ise, bütün semavi dinlerde kurban ibadetinin mevcut olduğu açık bir şekilde ifade edilirken, bu ayette aynı zamanda, kurbanın hangi hayvanlardan kesilebileceğine de açıklık getirilmiştir. "Biz her ümmete kurban ibadeti koyduk ki, (Allah'ın) kendilerine rızık olarak verdiği "en'am" (diye isimlendirilen) hayvanlardan bazıları üzerine Allah'ın adını ansınlar (ve kurban kessinler). Zira ilahınız bir tek ilahtır; siz de (İbrahim ve İsmail'in teslim olduğu gibi) O'na teslim olun. (Ey Muhammed!) Saygı ile itaat edenleri müjdele."

Buna göre, kurban olarak kesilebilecek hayvanın, Arapça'da "behimetu'l- en'am" diye ifade edilen hayvanlardan olması gerekir. Bu hayvanlar da, tek tırnaklı olmayan, otla beslenen ve geviş getiren ehlî hayvanlar olup, deve, sığır, manda, koyun ve keçidir. Kur'an-ı Kerim'de, eti yenen hayvanlarla ilgili çerçeve çizilirken, başka ayetlerle 7yasaklandığı açıklananların dışında "behimetu'l- en'am" diye isimlendirilen hayvanların helal olduğu bildirilmiştir. 8 Esasen, Arapça'da behime kelimesi, dört ayaklı hayvanların genel adıdır; en'am ise, pençeli hayvanlar ile tek tırnaklı hayvanların dışındaki otla beslenip geviş getiren hayvanlardır. Dolayısıyla, eti yenen hayvanlar kapsamında olduğu halde, dört ayaklı olmayan kara hayvanları ile, deniz hayvanları da, ayette geçen "behimetu'l en'am" kapsamına girmemektedir.

En'am suresinin 143 ve 144. ayetleri ile, Nahl suresinin 5-8. ayetleri bir bütün olarak değerlendirildiğinde, behimetu'l-en'am kavramının, otla beslenip geviş getiren, dört ayaklı ehli hayvanları kapsadığı anlaşılmaktadır. Buna göre, deve, sığır, manda, koyun ve keçinin bu kapsamda olduğu nettir. Bu kavramın, karaca, geyik gibi yabani hayvanları kapsayıp kapsamadığı ise tartışmalıdır. Her ne kadar, behimetu'l- en'am kavramının kapsamına girseler bile, Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) in kurbanla ilgili uygulama ve açıklamaları dikkate alındığında, karaca, geyik gibi eti yenen yabani av hayvanlarının kurbanlık hayvanlar kapsamına girmediği anlaşılmaktadır. Ayrıca, kurban edilebilecek hayvanlarla ilgili Hac suresi 28 ve 34. ayetlerde yer alan "min" edatı, "behimetu'l-en'am" kapsamındaki hayvanların da sadece bir kısmının kurban olarak kesilebileceğini göstermektedir. Nitekim, En'am suresi, 143 ve 144. ayetlerinde geçen hayvan isimleri ve Peygamberimizin (s.a.s.) kurbanla ilgili uygulama ve açıklamaları dikkate alındığında, "behimetu'l-en'am" kavramının kapsamındaki hayvanlardan sadece bir kısmının kurban edilebileceği; bunların da, deve, sığır, manda, koyun ve keçiden ibaret olduğu anlaşılmaktadır.? 9 Dolayısıyla kurbanlık hayvanlarla ilgili değerlendirmelerde, ayetlerdeki bu kayıtların dikkate alınması bilimsel bir zorunluluktur.? 10
Geyik, ceylan, yaban öküzü ve dağ keçileri gibi ?etleri helal olan- yabani hayvanları kurban diye kesmek ya haramdır, ya da tahrîmen mekruhtur. Klasik fıkıh kitaplarında bu böyle olsa da, bugün neredeyse bütün yeryüzü orman ve çöllerinin insanoğlunun hâkimiyeti altına girmiş olmasının bir neticesi olarak, tarihteki pekçok vahşî hayvanın ehlîleştirildiği bilinmektedir. Örneğin Norveç'te, sırf etleri için beslenen geyik ve ceylan sürüleri vardır ve kasap dükkanlarında normal sığır eti gibi geyik eti de mevcut bulunmaktadır. Ehlîleştirilmiş dağ keçisi ve yaban koyunu sürüleri, eğer normal keçiler ve koyunlar gibi bir hüküm alıyorlar ise, hadd-i zatında behîmetü'l-en'âm'a dahil olan geyik ve ceylanlar da acaba ehlîleştirildikten sonra normal sığır cinsleri gibi mütalaa edilebilirler mi? Geyik veya ceylan gibi eti yenen dört tırnaklı otçul hayvanların kurban olarak kesilmelerini yasaklayıcı mahiyette şer'î bir delilin olmaması ve genel bir fıkhî kaide olarak ?yasağın bulunmadığı durumlarda umumî ibâha (mübahlık) prensibi?nin câri olması sebebiyle acaba bir cevaz kapısı sözkonusu olamaz mı? Vakıa eşyada câri olan mübahlık kaidesi, ibadetlerde geçerli değildir; bilakis ibadetlerde nakl-i sahih esastır. Dinin doğrudan emri ve hatta eda suretini dahi belirlemesi esastır. Dört mezhebin dördüne göre de etleri yenilmesi helal olan bazı yabanî otçul hayvanlar, ?yabânî? kaldıkları müddetçe kurban olarak kesilemezler.

Beri taraftan yabani ile evcil çiftleşmelerinden doğan yavruların hükmü mevzuunda dört mezhebin görüşleri şöyledir:


?Hanbelîler, biri evcil diğeri yabânî anne babadan doğan yavrunun asla kurban edilemeyeceği görüşündedirler. 11

?Şâfiîler ise şöyle demektedirler: İki davar türünün (sığır, koyun ve keçi türlerinin ehlîleri ile yabânîlerinin) çiftleşmesinden dünyaya gelmiş olan yavru kurban edilebilir. Bu durumda anne babasından daha büyük olana itibar edilir.? 12 Demek ki Şâfii mezhebine göre, biri yabânî diğer evcil olan iki davar türü çiftleştiği zaman dünyaya gelen yavru kurban kesilebilir; bir şartla ki, evcil olan, diğerinden yaşlı olmalı. Hangisinin anne veya baba olduğu hükmü değiştirmez.
Hanefî mezhebimize ve Mâlikîlere göre ise: ?Davarlardan veya davar olmayanlardan yavru; mesela birisi evcil, diğeri yabanî (vahşi) olan anne-babadan doğan yavru, anneye tâbi olur. Çünkü anne tâbi olmada asıldır.? 13 Buna göre mezhebimizce: Yaban koyunun erkeği ile evcil bir koyunun çiftleşmesi neticesi elde edilen koyun kurban edilebilir, aynı şekilde yaban keçisi ile evcil bir keçinin ve yaban öküzü ile evcil bir ineğin çiftleşmesinden doğan yavrular da kurban olabilir. Babası vahşi/yabânî de olsa, annesi evcil ise, o yavru büyüdüğünde kurban olarak kesilebilir. Hayvanlarda soy, anneye nisbet edilir çünkü.
Geyik, ceylan, ceren, karaca, yaban öküzü, yaban koyunu, yaban keçisi ve dağ keçilerinin erkekleri ile bu hayvanların evcilleri arasında çiftleşme olur da, yavrular dünyaya gelir ise, bu yavrular ehlîleşmiş demektir ve bu nesilin çoğalmasından meydana gelen sürüler kurban olarak kesilebilirler. Hanefî ve Mâlikî mezhebi bu görüştedir. Görüldüğü üzere eti yenen sözkonusu otçul hayvanlar, tabii döllenme yolu ile evcilleşmeleri durumunda üç mezhebe göre kurban edilebiliyorlar. Hele bir de yabanî-evcil çiftleşmesinde anne ehlî ve diğerinden daha yaşlı ise, böyle bir durumda doğan yavru ve böylesi yavrulardan meydana gelen nesiller, hem Hanefî, hem Mâlikî, hem de Şâfiî mezheplerine göre ittifakla kurban edilebilirler.
Hülasa:
1. Görüldüğü üzere sözkonusu yaban î veya vahş î hayvanlar ehl î leştirilme şartıyla neticesi kurban olarak kesilebiliyorlar. Ancak bu, ehl î leştirmenin illa ki ?çiftleşme / döllenme? yolu ile gerçekleştiği takdirde caiz olabilir.
2. Sun'î dölleme, klonlama veya genetikleriyle oynayarak evcilleştirilmeleri durumunda kurban edilip edilemeyecekleri mevzuu ki bu fıkhen şüphelidir, tartışmalıdır.
3. Doğuştan yabanî olan bir hayvan daha sonra eğitilerek ehlîleştirilir ise kurban edilebilirler mi? Şu anki bilgilerimiz bu soruya ?hayır? cevabını veriyor. Tabii bu ve daha başka çetrefilli mevzularda ise nihaî hükmü çağın ve geleceğin İslam hukukçuları verecektir ve vermelidirler.
Binâenaleyh dağlardan veya çöllerden yakalanan vahşi bir yaban öküzünü kurban niyetine kesmek dinen geçerli olmasa da, hayvan çiftliklerinde ehlîleriyle çiftleştirilerek elde edilen sığırlar evcilleştirilen, bir sürü hâlinde eti, sütü ve derisi için yetiştirilen, yabaniliği giderilmiş geyik, ceylan, yaban keçisi veya yaban koyunlarının kurban niyetine kesilmesi caiz olabilir gibi bir cevaz kapısı aralık gözükmektedir. Fakat böyle bir yabani-evcil çiftleştirmesi olmaksızın, hayvan çiftliklerinde sırf yabani geyiklerden çoğaltılan sürülerden kurban kesilmesi -herşeye rağmen- tarihî gelenekten gelen hâl-i hazırdaki amelî durum ve teâmül itibariyle geçerli olmaz, câiz değildir. Bütün denilebilecek kâhir çoğunluğun görüşüne göre, asr-ı saadette vahşi kabul edilen ve hala ekseri ülkelerde ehlî hayvanlar katagorisinde değerlendirilmeyen geyik veya ceylan gibi hayvanlar ?ne kadar kontrol altında tutulan sürüler halinde çoğaltılırlarsa çoğaltılsınlar, hatta insanlara alıştırılsalar dahi- kurban olarak kesilemezler ve bu, tahrimen mekruhtur.
Zuhayli, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, 4/406.