"Âlem-i gayb ve şehadet kitabının müfessiri,.." cümlesini izah eder misiniz? Gayb alemi; insanın zahiri duyguları ile göremediği ve algılayamadığı her şeydir. Ama burada
gayb ifadesi
şehadet ifadesi ile tahsis edilip daraltılmış ve sadece
"ahiret alemleri" anlamına irca edilmiştir. Öyle ise buradaki alem-i gayb, ahiret alemleri manasına geliyor.
İnsanın soyut aklı ve gaybe nüfuz edemeyen zahiri duyguları ile bu
gaybi ahiret alemleri hakkında bir şey söylemesi ve oraları keşfetmesi
mümkün değildir. Bu yüzden oraları gören ve bilen Allah, kelamı olan
Kur’an vasıtası ile bize o alemler hakkında malumat veriyor ve bize
oraları tasvir ediyor. Yoksa, insanın aklı ve duyguları o alemleri ne
bilebilir ne de anlayabilirdi. Kabrin arka cephesinde ne olup bittiğini
hiçbir zaman göremezdi insanoğlu.
Özet olarak; alem-i gayb olan
ahiret, maddi olan şu kainattan daha büyük ve daha devamlı bir alemdir. Ve bu
alemde Allah’ın sayısız isim ve sıfatları tecelli ve tezahür ederek bu
alemi eşsiz bir kitab-ı alem şekline çevirmiştir. Nasıl ki, insanın yüz
gramlık gözü içine, on beş yıllık tıp ilmi saklanmış ise, ahiretin
güzelliği olan bir hurinin gözünde de aynı ilim, belki daha fazlası
saklanmıştır ve tefsir edilmeye ihtiyaç duyuyor. Bu tefsiri de
Allamü'l-Guyub olan Allah’tan başkası yapamaz.
---------
İnsanın soyut aklı, kainatın hal diliyle bize verdiği mesajları idrak
ve ihata edemiyor. Bunun en güzel somut delili; insan aklının mahsulü
olan felsefenin hakikatleri anlamak ve anlatmaktaki acizliğidir.
İnsanlığın düşünce tarihine baktığımız zaman, hiçbir felsefi ekol,
kainatın dilini çözümleyememiştir. Yani kainatta verilmek istenen mesaj
ve maksatları keşfedememiştir. Edenler de kıyısından köşesinden, bazı
kırıntılarını tespit edebilmişlerdir ki, bu da insanlık için yeterli
değildir. Felsefi doktrinlerin insanlık tarafından denenip, işe
yaramadığı ve insanlığı saadete ulaştıramadığı tecrübe ile sabittir.
İnsanlığın bu acizliğinden ve çaresizliğinden dolayıdır ki; Allah,
peygamberler ve kitaplar göndererek, kainatın dilini ve maksatlarını
insanlığa çözümleyip takdim etmiştir. Bu ilahi kitaplar içinde de,
kainatı bütünü ve derinliği ile en güzel ve en mükemmel izah ve tercüme
eden Kur’an-ı Kerim'dir.
Nasıl dilini bilmediğimiz bir turist karşısında aciz ve çaresiz kalıp,
bir mütercime ihtiyaç hissediyor isek; aynı şekilde kainat ve
içindekiler de dilini bilmediğimiz bir turist gibidir. Onun dilini
anlamak için bir tercümana ihtiyacımız vardır. Turistin diline tam hakim
ve vakıf olmayan bir tercüman, nasıl maksadı ve mesajı ifade edemez
ise; kainatın diline hakim ve vâkıf olmayan filozoflar da kainatın
maksatlarını ve mesajlarını insanlığa bildiremezler. Bu yüzden insanlık,
kainatın diline vâkıf ve hâkim olan Kur’an’ın tercüme ve tefsirine
muhtaçtır.
İnsanın aklı, göz önünde duran bu maddi kainatı tercüme etmekten ve
manasını anlamaktan aciz olduğuna göre, kainatın ötesinde bulunan ve
insan duygularına görünmeyen
gaybi alemler hakkında bir fikir sahibi olması elbette kabil değildir. Öyle ise o
gaybi alemler hakkında bize sağlam ve yanıltmayan bir rehber bir lisan lazımdır ki, bu da ilmini Allah’tan alan Kur’an'dır.
Evet, Kur’an gaybi alemleri bize tercüme eden maddi bir tercüman
gibidir. Bize kabrin arkasında ne var ne yok, haber veriyor ve nasıl bir
hayat sürecinden geçeceğimizi en ince ayrıntısına kadar tarif ediyor.
Demek Kur’an, insanlık için maddi alemde durup, manevi alemleri haber veren bir lisan ve bir tercümandır.
*************0o0*****************
"Sutûr-u hâdisâtın altında muzmer hakaikin miftahı..." cümlesini açıklar mısınız? Kainat nasıl büyük bir kitap ise, dünya bu kitap içinde bir sayfa ve
dünya içindeki hadise ve olaylar da bu sayfanın içinde birer satır ve
kelimeler hükmündeler. Kur’an, yabancı olduğumuz ve dilini çözemediğimiz
kainat kitabını bize tarif ve tefsir eden bir müfessir ve tercüman
olduğu gibi, aynı şekilde dünya sayfasında cereyan eden hadiseler
kelimelerinin de ne manaya ve hangi maksatlara işaret ettiğini öğreten
ve talim ettiren bir tercüman ve müfessirdir.
Mesela; kainat içinde ölüm bir mesaj, bir kelimedir. İnkarcı filozoflar
bu mesajı ve kelimeyi, yokluk ve hiçlik olarak tercüme ediyorlar.
Kur’an ise ölümü daimi ve baki bir alemin bir başlangıcı ve bir geçiş
noktası olarak tercüme ve tefsir ediyor. Kur’an-ı Kerim; insanlık ölüm
ile yokluğa ve hiçliğe gitmiyor, bilakis ebedi bir aleme, ebedi yaşamak
için sevk ediliyor diyerek, insanlığın aciz ve çaresiz kalbine bir
merhem, bir ilaç oluyor.
Maddeci felsefe; tercüme özürlü bir rehber iken, Kur’an-ı Kerim; hakiki
ve şaşmaz bir mütercim ve rehberdir. Ölüm gibi manası karanlık ve
anlaşılması zor bir hadiseyi, Kur’an ayetleri ile açıyor ve bize ölümün
hakikatini ders veriyor. Daha bunun gibi bir çok hadise ve olayların
bizce meçhul ve bilinmeyen yönlerini Kur’an bize ders veriyor.
Musibetler, belalar, hastalıklar, sel, deprem gibi bir çok hadiseyi buna
kıyas edebiliriz.
************0o0****************
"Zeminde ve gökte gizli esmâ-i İlâhiyenin mânevî hazinelerinin keşşafı,.." cümlesini açıklar mısınız? Allah’ın her bir isminin kainat sahnesinde tecelli daireleri ve
perdeleri vardır. Bu daire ve perdelerde bir isim hakim ve galiptir,
diğer isimler ise bu ismin emrinde ve gölgesinde hizmet ve tecelli
ederler. Bu dairede o isim bütün haşmetini ve manasını akıl sahiplerine
göstermek istiyor. İşte bu ismin o daireyi kendi hüküm ve manası ile
yaratıp şekillendirmesi ve ismin gereğine uygun nakışlar ve ihsanlar ile
döşemesini Üstad Hazretleri hazine benzetmesi ile ifade ediyor. Zemin
ve gök bu dairelerden iki dairedir.
Mesela,
sema bir daire ve perdedir. Bu dairede ve perdede reis Allah’ın
Celal ismidir.
Dev galaksilerin sapan taşı gibi çevrilmesi ve zerrece yörüngesinden
sapmaması, Allah’ın sonsuz azamet ve kibriyasını muhtevi olan Celal
ismini kör olana bile gösterir. Bu sema dairesinde ve perdesinde diğer
isimler Celal isminin komutasında ve gölgesinde tecelli eder. Lakin
diğer isimler de bu tecellinin içinde görünür.
Sema dairesi ve perdesinde cemal sıfatının da tecellisi vardır, ama
celal manasının gölgesinde kalmıştır. Ama dikkat ile bakıldığında sair
isimler ile celal sıfatı iç içedir. Sema dairesi bir topraktır, içindeki
hazine ise azamet ve kibriya manasıdır. İnsan akıl küreği ile bu iki
hazineyi kazıp bulmalıdır. Bu hazineden de Allah’ın Celal ismine ve
oradan da Allah’ın nihayetsiz haşmetli ve azametli Zat-ı Akdesine
intikal etmelidir.
Yine bir
çiçeğe nazar ettiğimiz zaman oradaki ince sanatlar ve güzel kokular ve estetik işlemeler Allah’ın
Cemal isminin
manasını zahiren ve galiben gösterir. Bu çiçek dairesinde de Allah’ın
Cemal ismi reistir, diğer isimler bu ismin komutasında ve gölgesinde
işlerler. Çiçek dairesindeki hazine ise güzellik ve ihsan manası
taşımaktadır. Güzellik ve ihsan ise Cemal ve Latif isimlerine işaret
ediyorlar... Bu iki misalin dürbünü ile zemin ve semaya nazar
edebiliriz.
İnsanın gözünde
Basar ismi, kulağında
Sem ismi, dilinde
Kelam ismi, yüzünde
Musavvir ismi, midesinde
Rezzak ismi, aklında
Alim ismi, hafızasında
Hafiz ismi, azaların düzenli ve tertipli olmasında
Nazım ismi gibi binlerce ismi insan mahiyetinde okumak mümkündür. Bu azalar
hazinesinin arka cephesinde bu isimler işliyorlar ve bu isimlerin arka
cephesinde de Zat-ı Akdes olan Allah vardır.
****************0o0****************
Şu âlem-i şehadet perdesi arkasında olan âlem-i gayb cihetinden
gelen iltifâtât-ı ebediye-i Rahmâniye ve hitâbât-ı ezeliye-i
Sübhâniyenin hazinesi,.. cümlesini açıklar mısınız? <blockquote>
"... (Kur'an)
şu âlem-i şehadet perdesi arkasında olan
âlem-i gayb cihetinden gelen iltifâtât-ı ebediye-i Rahmâniye ve
hitâbât-ı ezeliye-i Sübhâniyenin hazinesi,.."(1)
</blockquote>
Alem-i gayb çok geniş ve kapsamlı bir tabir olduğu
için, Allah’ı da içine alan bir tabirdir. İnsana nispetle nasıl ahiret
ve alemleri gayb ise aynı şekilde Allah’ın Zatı ve isimleri de insana
nispetle gayb hükmündedir.
Kur’an ise Allah’ın hem Zatı hem de isim ve sıfatları
hakkında bize malumat veren, aynı zamanda Onun razı olduğu şeylerin ne
olduğu hususunda bizi bilgilendirilen ezeli bir hitap, ezeli bir
hazinedir. Mesela, bize namaz ve zekat gibi şeyleri emretmesi ezeli bir
iltifat ve hoş bir muhatap almasıdır.
Kur’an, ayrıca bize göre gaybi alemler hükmünde olan
uhrevi alemlerin güzelliklerini ve orada bizim için hazırlanmış olan
nimet ve iltifatların mahiyetinin ne olduğunu bildiren ezeli ve ebedi
bir hazine ve iltifattır.
(1) bk. Sözler, Yirmi Beşinci Söz
*******************0o0*********
Şu İslâmiyet âlem-i mânevîsinin güneşi, temeli, hendesesi, cümlesini açıklar mısınız? <blockquote>
"... Ve şu İslâmiyet âlem-i mânevîsinin güneşi, temeli, hendesesi..."(1)
</blockquote>
İslam dini bütün haşmeti ve medeniyeti ile
Kur’an içinden çıkmış ve onun üzerine bina olmuştur. Bin dört yüz yıldır
milyonlarca alim ve evliyaları yetiştiren, hükümran olduğu dönemlerde
insanlığa huzur ve adaleti temin eden İslam ağacının kökü
Kur’an'dır.
İslam medeniyeti bünyesinde gelişen ilimlerin, değer ve faziletlerin menşei ve kaynağı, yine
Kur’an’ın esasına ve özüne dayanır. İslam, bütün müktesebatları ile nasıl insanlığı aydınlatmış ise,
Kur’an da aynı şekilde İslam ve kazanımlarının güneşi ve yol göstericisi olmuştur.
Özet olarak İslam adına ne kadar değer varsa, bunların temeli ve planı
Kur’an'dır.
(1) bk. Sözler, Yirmi Beşinci Söz
*****************0o0*************
Zât ve sıfât ve esmâ ve şuûn-u İlâhiyenin kavl-i şârihi, tefsir-i
vâzıhı, burhan-ı kàtıı, tercüman-ı sâtıı, cümlesini açıklar mısınız? <blockquote>
"Ve Zât ve sıfât ve esmâ ve şuûn-u İlâhiyenin kavl-i şârihi, tefsir-i vâzıhı, burhan-ı kàtıı, tercüman-ı sâtıı,.."(1)
</blockquote>
Kur’an’ın en büyük vazifesi ve gayesi, Allah hakkında en sağlam ve sağlıklı malumatı insanlığa ders vermektir. Bu sebeple
Kur’an Allah’ın Zat-ı Akdesine, isim ve sıfatlarına, yüksek ve ulvi hal ve
keyfiyetine bir kavl-i şarih, yani açıklayıcı ve izah edici bir beyan,
tefsir-i vazıhı, yani açık ve net bir tefsiri, burhan-ı katı, yani kati
ve kesin birer delili, tercüman-ı satıı, yani etraflı ve her şeyini izah
ve beyan eden bir tercümesidir.
Bu cümlenin kısa ve özet meali; Allah’ı Allah’tan başka kimse daha
güzel, daha açık, daha kati, daha etraflıca tarif edemez, demektir.
(1) bk. Sözler, Yirmi Beşinci Söz
********0o0**************
"Şu âlem-i insaniyetin mürebbîsi" ifadesini açıklar mısınız? <blockquote>
"Ve şu âlem-i insaniyetin mürebbîsi,.."(1)
</blockquote>
Kur’an, insanlığı hakka ve doğruya sevk edip terbiye
ediyor. Nasıl bir belletmen ve eğitmen, riayetindeki talebeleri belli
bir eğitim sistemi ile terbiye edip eğitiyor ise, aynı şekilde
Kur’an da insanlığı ilahî bir terbiye sistemi ile eğitip terbiye ediyor.
İnsan bir çok kabiliyet ve istidatlar ile dünyaya gelir. Ama bu
kabiliyet ve istidatlar işlenmemiş ve terbiye edilmemiş oldukları için,
bir terbiye süzgeci içinden geçmeye muhtaçtırlar. İşte insanlığın
fıtratındaki bu kabiliyetler doğru ve müstakim bir terbiye ile terbiye
edilmezler ise, meccanen ve zararlı bir şekilde heba olurlar.
İşte
Kur’an’ın en büyük misyon ve vazifelerinden
birisi de insanlığın fıtratındaki bu ham ve işlenmemiş kabiliyetleri,
ilahî program kapsamında işlemek ve terbiye etmektir. Bu ilahî
terbiyenin neticesinde milyonlarca alim ve evliya insanlık bahçesinde
çiçek açmışlardır. İşte bu cümle bu manaya bakıyor.
****************0O0*************
"İnsaniyet-i kübrâ olan İslâmiyetin mâ ve ziyası,.." deniyor; açıklar mısınız? Ma, su;
ziya ışık demektir ki, bu
ikisi olmadan hayat olmaz. İslam dinini ve medeniyetini bir insana
benzetecek olursak, Kur’an bu insan-ı kamilin suyu ve ışığı gibidir.
Nasıl insan susuz ve ışıksız yaşayamaz ise İslam da Kur’an sız olmaz ve
yaşayamaz demektir.
İslam dininin temeli, esası ve kökü Allah’ın kitabı olan Kur’an'dır.
Temelsiz bina olmadığı gibi Kur’an’sız da İslam olmaz demektir. Bu
cümlede su ve ışık metaforu bu hakikati akla yaklaştırmak ve
kökleştirmek için bir araç ve vasıta olarak kullanılıyor. Su ve ışığın
insanın maddi hayatındaki önemi ne ise, Kur’an’ın insanın inanç ve
ibadet dünyasındaki yeri odur, manasını vurgulamak için Kur’an su ve
ışığa benzetiliyor.
Mesela, iman ilmi İslam ağacının kökünü temsil ediyor, fıkıh ilmi
gövdesini, ahlak ve ibadetler ise bu ağacın çiçek ve meyveleridir.
Kur’an ise bu ağacın hayatını ve büyümesini temin eden suyu ve ışığıdır.
*************0O0****************
"Nev-i beşerin hikmet-i hakikiyesi", deniyor; açıklar mısınız? Hikmet, kelimesinin manası çok geniş ve ihatalı olduğu
için, biz buradaki hikmeti Allah’ın kainatı yaratmasındaki maksat ve
gaye şeklinde anlıyoruz. Yani kainat ve insan, nedir? İnsan nereden
geliyor, nereye gidiyor ve vazifesi nedir? Bu gibi soruların hakikatli
cevabına
hikmet-i hakiki diyoruz. Felsefe de bu soruların cevabını aradığı için felsefeye de hikmet denilmiştir.
Kur’an ile felsefe aynı kulvarda rakip iki hikmet rehberidir. Kur’an
Allah’ın sonsuz ilminden süzülüp gelen halis bir vahiy iken, felsefe
insanın salt aklına dayanan cüzi bir fenerciktir. Şüphesiz Kur’an güneş
gibi bir kandil iken, insanın soyut aklına dayanan felsefe ona nispetle
cüzi ve nakıs bir fenercik hükmündedir.
"Hikmeti hakikiyesi" ifadesinde geçen geçen
“hakiki” tabiri bu ikisi arasındaki azim farka işaret ediyor.
Özet olarak, Kur’an insanlığın konumunu, nereden gelip nereye gittiğini
ve vazifesinin ne olduğunu eksiksiz ve kusursuz bir şekilde ders veren,
halis bir hikmet, kusursuz bir rehberdir. Yani Kur’an insanlığa
yaratılış gayesini tam ve eksiksiz bir şekilde tarif eden hakiki bir
hikmet levhasıdır.
*************0O0**************
"Kur'an çok kitapları tazammun eden tek, câmi’ bir kitab-ı mukaddestir." cümlesini açıklar mısınız? Vahiy; Allah’ın ezeli ilminden süzülüp gelen bir
rehber olmasından dolayı, değil kainatı, Allah’ın bütün mülkünü
kuşatacak ve ihata edecek bir mahiyettedir. Varlık olgusunu bütünü ile
tarif ve tasvir etmek; ancak vahye mahsus bir özelliktir. İşte bu nokta
"ezeli ve ebedi tercüme" şeklinde ifade ediliyor.
Kur’an’ın bir ucu maddi alemde iken, diğer ucu Vacibü'l-Vücud olan
Allah’ın Zat-ı Akdesi ve sıfatlarındadır. Böyle ihatalı bir kelam
elbette içeriğinde ve bünyesinde sayısız ilim ve fikirleri taşır.
<blockquote>
"Ne yaş, ne de kuru hiçbir şey yoktur ki, ap açık bir şekilde kitapta yazılmış olmasın." (En'âm Sûresi, 6/:59)
</blockquote>
<blockquote>
"Herbir âyetin mânâ mertebelerinde bir zâhiri, bir bâtını, bir
haddi, bir muttalaı vardır. Bu dört tabakadan herbirisinin (hadisçe شُجُونٍ وَغُسُونٍ tâbir edilen) fürûatı, işârâtı, dal ve budakları vardır."(1)</blockquote>
meâlindeki hadisin de hükmüyle ayetin çok mana ve mertebeleri vardır ve bir çok ilim dalları bunlardan neşet etmiştir.
Bu ayet ve hadisin ışığı ile meseleye bakacak olursak Kur’an yüz
binlerce kitabı, işari ve remzi olarak içinde barındıran cami bir
kitaptır. Bu hükmün en büyük şahidi ise Kur’an üzerine üç yüz elli bin
tefsir ve ayrıca yüz binlerce müstakil kitapların telif edilmesidir.
Altı yüz küsur sayfalık bir kitap üzerine milyonlarca kitap ve şerhlerin
yazılması, onun ne denli bir hülasa ve ne kadar ihatalı bir kitap
olduğunu kör olana da gösterir.
İslam tarihinde
hadis, kelam, tefsir, siyer, esbab-ı nüzul, belagat, siyak sıbak gibi bir çok ilim dalı Kur’an temelli ve Kur’an kaynaklı ilim
dallarıdır. Yani bu ilim dallarının teşekkül etmesinde ve gelişmesinde
baş aktör Kur’an ve içindeki sonsuz ilimdir.
Üstelik meslek ve meşrepleri farklı olan alimlerin hepsinin hocası ve
asıl kaynağı Kur’an'dır. Demek Kur’an bir meslek ya da meşrebin
tesirinde kalmayıp bütün meslek ve meşrepleri ihata ile çatısı altında
toplamıştır. Bu da onun ne kadar cami bir kelam olduğunu gösterir.
(1) bk. Şualar, Birinci Şua
***********0O0***************
"İnsaniyet-i kübrâ olan İslâmiyet" ifadesini açıklar mısınız? İnsaniyet-i kübra, kelime olarak büyük insan demektir. Terim olarak ise, insanlığın en kamili ve en mükemmeli anlamında İslamiyet demektir.
İslam, insanlık için gönderilmiş bir din olarak insanın en kamil manaya
ulaşmasını temin edecek bir sistem olarak düzenlenmiştir. Bu yüzden tam
tekemmül etmiş ve her vechesi ile kemale ermiş bir insanı büyütsek,
İslam olur İslam’ı küçültüp insan şekline çevirsek, kamil bir insan
olur. Büyük ve kamil insan modeli İslam ile eş değer bir kavramdır.
Bu noktada İki Cihan Serveri olan Hazreti Peygamber Efendimiz (sas)
insan-ı kamil manasının en müntehası en mükemmeli olduğu için, insandan kast edilen
manayı tam ifade ediyor. Bu yüzden şöyle bir önerme çıkarabiliriz;
Hazreti Peygamber Efendimizi (sas) büyütsek İslam olur, İslam’ı
küçültsek Hazreti Peygamberimiz (sas) olur. İşte İnsaniyet-i Kübra
İslam’ın insan modeli ve timsali Hazreti Muhammed (asv)'dir.
************0O0***************
"Kur'an bütün âlemlerin Rabbi itibarıyla Allah’ın kelâmıdır; hem
bütün mevcudatın İlâhı ünvanıyla Allah’ın fermanıdır,.." ifadelerini
açıklar mısınız? Allah hitap ederken, bütün kainatın namına ve bütün yaratılmışların hesabına hitapta bulunuyor. Mesela
"Biz alemleri altı günde yarattık." derken, gün ölçüsünü sadece dünyanın yirmi dört saatlik ölçüsüne göre
değil, sair galaksilerin ve gezegenlerin dönüş ve gün ölçüsüne göre de
söylüyor. Şayet sadece dünya merkezli konuşsa,
"sair mahlukatın Rabbi" unvanı bu hitapta tezahür etmez. Bu sebeple Kur’an insanlığa hitap
ederken, bütün mahlukat ve mevcudatın Rabbi ve İlahı unvanı ve genişliği
ile hitap ediyor.
Allah, sadece benim bahçem olan dünyanın Rabbi değil, bütün kainat
bahçesinin Rabbidir ve hitabı da ona göredir. Bu sebeple Kur’an’ı
anlamaya çalışırken bu hitabın genişliğini ve yüksekliğini nazarda
tutmak gerekiyor. Yoksa cüzi dünya nazarı ve mizanı ile o külli
hitapları mizana çekmek çok sakat bakışlara ve gereksiz itirazlara sebep
olur.
İşte Üstad bunu şöyle ifade ediyor:
<blockquote>
“Kelâmullah” ünvanı, kemâl-i liyakatle Kur’ân’a verilmiş ve daima
da veriliyor. Kur’ân’dan sonra sair enbiyanın kütüp ve suhufları
derecesi gelir. Sair nihayetsiz kelimât-ı İlâhiyenin ise, bir kısmı dahi
has bir itibarla, cüz’î bir ünvanla, hususî bir tecelliyle, cüz’î bir
isimle ve has bir rububiyetle ve mahsus bir saltanatla ve hususî bir
rahmetle zahir olan ilhâmât suretinde bir mükâlemedir. Melek ve beşer ve
hayvânâtın ilhamları, külliyet ve hususiyet itibarıyla çok
muhteliftir."(1)
</blockquote>
(1) bk. Sözler, Yirmi Beşinci Söz
**************0O0*********
Kur'an'ın, nev-i beşerin hikmet-i hakikiyesi olması ile kitab-ı hikmet olması arasındaki fark nedir? Kur’an bir kitap olmasına karşın içinde binlerce
kitapları barından külli bir kitaptır. Yani Kur’an cisim ve şahıs
noktasından tek bir kitaptır, lakin mana ve hikmet zenginliği
noktasından binlerce kitap değerindedir.
Hikmet, kuvve-i akliyenin vasat mertebesidir.
Hakkı hak bilip imtisal etmek, batılı batıl bilip içtinap etmektir. Müfessirler
hikmete otuzdan fazla mana vermiştir. Kur'an'da manası en geniş ve
zengin bir kelimedir. Her meslek ve meşrep sahibi kendi mesleğine uygun
manalar vermiştir.
Mesela fıkıh ilminde hikmet, helal ve haramı bildiren bir ilimdir, diye
tarif edilmiştir. Tasavvuf alimlerine göre hikmet, ledün ve manevi
sırlar olarak tarif edilmiştir. Bazı alimler hikmetten kasıt,
Peygamberimizin (asv) sünneti demiştir. Hikmet, faydalı ilim ve
peygamberlik anlamına da gelir.
Üstad Hazretleri hikmete bütün bu manaları kuşatan bir mana vermiştir:
İnsandaki akıl kuvvetinin her hususta vasat mertebesine hikmet demiştir.
İnsan aklının üç mertebesi vardır. Birisi tefrit mertebesi olan
gabavettir.
Bu mertebede akıl hiçbir şeyden haberi olmayacak kadar işlemeyen ve
çalışmayan bir durumdadır. Hakkı ve batılı idrak edemeyecek bir hamakat
derecesidir.
Birisi ifrat mertebesi olan
cerbezedir.
Bu mertebede ise akıl hakkı batıl, batılı hak gösterecek kadar aldatıcı
bir zekaya sahiptir. İnsanları ekseri dalalete atan ve saptıran
insanlar, bu cerbeze mertebesinde olan dahi derecesindeki kafirlerdir.
Diğeri ise vasat olan
hikmettir. Akıl
bu mertebede hakkı hak bilir ona tabi olur, batılı batıl bilip ondan
uzak durur. Üstad'ın bu hikmet tarifi diğer müfessirlerin tanım ve
tarifinin üstünde bir çatı gibi durup hepsini içine alıyor.
Kur’an’ın insanlığa hakiki hikmet olması, beşeriyete hak ve istikameti
her alanda göstermesi anlamındadır. İnsan soyut aklı ile hakkı ve
istikameti bulamaz. Bu noktada Kur’an’ın hikmetine, yani rehberliğine
muhtaçtır. Kur’an bu hususta, yani her alanda hakkın ve istikametin
gösterilmesinde insanlığa hakiki bir hikmet kitabıdır.
İnsanlığa hikmet rehberi olmak ile hakiki hikmet olmak birbirinin
uzantısıdır. Hakiki hikmet olmayan bir kitap insanlığa hikmet rehberliği
yapamaz. Öyle ise Kur’an insanlığa hem hikmet rehberi hem de kendisi
hakiki bir hikmettir.
***************0O0***************
Kur'an'ın, arş-ı azamın bütün muhatına bakan ve teftiş eden hikmet feşan bir kitab-ı mukaddes olması ne demektir? Arş-ı Azam; bütün mahlukatı ve kevniyatı içine alan
muazzam bir sanat-ı Rabbani olduğu için, somutlaştırarak izah edilmesi
mümkün değildir. Lakin bazı temsiller ile akla yaklaştırılabilir.
Arş; Allah’ın tedbir ve tasarrufunun azamet ve
haşmetini ilan eden bir terimdir. Dünya nasıl kainata nispetle bir zerre
kadar küçükse, kainat da arşa nispetle küçük bir zerre kadardır. İşte
insan;
dünya, kainat ve
arş düzleminde düşündüğü zaman, Allah’ın ne kadar azametli ve haşmetli olduğuna intikal eder.
Arş kavramı maddi ve manevi, şehadet ve gaybi bütün
mahlukatı ve alemlerini içine alan ve kuşatan genel bir çerçevedir.
Yani arş denildiği zaman kainatta içine girer, cennet cehennem de içine
girer. Ama arş ve kürsi de kainat gibi mahlukturlar. Kainat, yani içinde
yaşadığımız maddi alem arşın yanında küçük bir çakıl taşı gibi kalır.
Üstad Hazretleri arş hakkında şunları söylüyor:
<blockquote>
"Bu kaide, Arş ile kevn hakkında da tatbik edilir. Şöyle ki: Arş Zahir, Bâtın, Evvel, Âhir
isimlerinin halita ve karışığıdır. Bu halitada dahil olan ism-i Zahir
itibarıyla, Arş, mülk, kevn melekût olur. İsm-i Bâtın itibarıyla, Arş,
melekût, kevn mülk olur. Demek, Arşa ism-i Zahir nazarıyla bakılırsa,
kendisi zarf, kevn de mazruf olur. İsm-i Bâtın gözüyle bakılırsa,
kendisi mazruf, kevn zarf olur. Ve keza, ism-i Evvel itibarıyla, وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاۤ
ءِ âyetinin işaret ettiği kevnin bidayetini içine alıyor. Ve ismi Âhir itibarıyla, سَقْفُ الْجَنَّةِ عَرْشُ الرَّحْمٰ
نِ hadîs-i
şerifinin ima ettiği kevnin nihayetini içine alıyor. Demek, Arş öyle
bir halitadır ki, şu dört isimden aldığı hisselerle kevn ve vücudun
sağını solunu, üstünü ve altını ihata etmiş olur."(1)
</blockquote>
İsm-i Zahir gözlüğü ile arşa bakıldığı zaman kevn,
yani mahlukat, onun içi anlamına gelen melekut oluyor. Arş ise onun dışı
ve kabuğu anlamına gelen mülk oluyor.
İsm-i Batın gözlüğü ile arşa bakıldığında durum tam
tersi oluyor. Yani kevn olan mahlukat, dış yüzü; arş ise melekut, yani
iç yüzü oluyor. Zarf ile mektup gibidir. Zarfa Zahir ismi ile bakılırsa
mektup, melekut olur, zarf ise mülk olur. Batın ismi ile bakıldığında
ise mektup mülk, zarf ise melekut oluyor. Bu noktada arş ile kevn,
mektup ile zarf gibidir.
Kainatın bize göre büyüklüğünü arşa göre de küçüklüğünü anlamak için,
ilk önce arşın tarifini takdim ettik. Bugün fen ilimleri gerek bilimsel
bir göz ile gerek tahmini bir değerle evrenin boyutlarına cüzi de olsa
işaret ediyor. Güneş dünyamızdan bir buçuk milyon defa büyüktür. Başka
yıldızlar de güneşten milyonlarca defa büyük olduğunu ve bunların
sayısının trilyonları geçtiğini düşündüğümüz zaman, kainatın bize göre
ne kadar haşmetli ve büyük olduğunu bir parça hissedebiliriz.
Peygamber Efendimizin (asv) şu hadisi de meseleye güzel bir bakış açısı veriyor:
Hz. Peygamber (s.a.s) şöyle buyurmuştur: <blockquote>
"Size arşı taşıyan meleklerden bahsetmem konusunda bana izin
verildi. Onlardan her birisinin kulak memesi ile boynunun arasındaki
mesafe yedi yüz yıldır." (2)
</blockquote>
İşte arşın ne olduğu ve nasıl bir mahiyete sahip olduğu hakkındaki bu
kısa ve yetersiz tabirden sonra, Kur’an’ın ihata ve konulara
vukufiyetteki azametine bakabiliriz. Yani Kur’an öyle azametli ve
kuşatıcı bir ifade ve beyandır ki, arş gibi anlaşılmaktan aciz olan
şeyler bile Kur’an’ın ifade ve beyanlarının küçük konuları oluyor.
Arştan bahsedebilmek için arşı kuşatacak bir nazara ve ilme sahip olmak
gerekir ki, Kur’an Allah’ın ezeli ilminden süzülüp geldiği için arş ve
onun içindeki şeyler Kur’an’ın nazarında adi birer çakıl taşları
mesabesinde kalıyor. Bu da Kur’an’ın ne denli haşmetli ve azametli
olduğunu gösterir.
İnsanlığın cüzi nazarı hükmünde olan fen ilimleri, daha ay ve ötesine yeni yeni vakıf olabilmişlerdir.
(1) bk. Mesnevi-i Nuriye, Hubab
(2) bk. Ebû Dâvûd, Sünne,1
******************0O0***************
"Kur'an müşahhas olduğu halde, efrat sahibi olan külli gibi tarif edilir." cümlesini misal verip izah edebilir misiniz? Cüzi- Külli: Cüzi küllinin küçültülmüş bir modelidir. Küllide ne
varsa hepsi cüzide de vardır. Cüzi ile külli keyfiyeten aynı, kemiyeten
farklıdır. Küllide azametli ve haşmetli olan meseleler cüzide de aynen
ama küçültülmüş ve mütevazı olarak vardır. Cüziye bakarak külli hakkında
fikir edinilebilir.
Mesela, işnsan cüzi iken insanlık küllidir. İnsanlıkta ne varsa aynısı
insanda da vardır. İnsan ile insanlık arasında sadece kemiyet farkı
vardır.
Aynı mana Kur’an-ı Kerim'de de vardır. Kur’an kitap olarak külli iken,
onun sure ya da ayetleri külliyet kesp etmiş cüzi gibidirler. Yani
Kur’an’ın umumunda yazılı olan hikmet ve manalar Kur’an’ın bir cüzisi
olan Yasin suresinde de aynı şekilde yazılıdır demektir. Nasıl Yasin
suresi Yasin harfinde küçük hatlar ile yazılıyor ise, Kur’an da küçük
bir surede küçük ve latif bir şekilde yazılmış demektir.
Kur’an bir kitap olmasına karşın, içinde binlerce kitapları barından
külli bir kitaptır. Yani Kur’an cisim ve şahıs noktasından tek bir
kitaptır, lakin mana ve hikmet zenginliği noktasından binlerce kitap
değerindedir.
Öyle ki bazen bir harfinde üç sayfalık mana vardır. Üstad Hazretlerinin
“Nabüdü” kelimesindeki bizi ifade eden
"nun" harfinden üç sayfa mana çıkarması buna güzel bir misaldir. Bazen oluyor
ki, Kur’an’ın bir ayetinden ciltlerle kitap yazılır. Tarihte bunun
örnekleri çoktur. Kur’an-ı Kerim altı yüz sayfa olmasına rağmen,
üzerine üç yüz bini aşkın tefsirlerin yazılması onun ne denli geniş ve
külli bir kitap olduğuna kati delildir.
Özetle, Kur’an müşahhas olduğu halde, yani tek bir kitap olduğu halde,
sureleri ve ayetleri adedince ayrı kitapları içinde barından külli ve
geniş bir mahiyete sahiptir. Mesela İhlas suresi küçültülmüş bir
Kur’an'dır.
************************
Lügatler : Arş-ı Âzam : Allah’ın büyüklük ve yüceliğinin ve herşeyi kuşatan sınırsız egemenliğinin tecelli ettiği yer, makam
arz : dünya
beyan : açıklama, anlatım
câmi : kapsamlı
cihet : şekil, yön
evliya : veliler, Allah dostları
ferman : buyruk, emir
hâcât-ı mâneviye : mânevî ihtiyaçlar
hâdî : doğru ve hak yolu gösteren
hakikî : doğru, gerçek
Hâlık : her şeyi yaratan Allah
ibraz etmek : ortaya koymak, göstermek
insaniyet : insanlık
İsm-i Âzam : Cenâb-ı Hakkın bin bir isminden en büyük ve mânâca diğer isimleri kuşatmış olanı
kelâm : ifade, söz
kitab-ı dua : dua kitabı
kitab-ı emir ve dâvet : emir ve hakikate çağrı kitabı
kitab-ı fikir : fikir kitabı
kitab-ı hikmet : hikmet kitabı
kitab-ı mukaddes : kutsal kitap
kitab-ı semâvî : semâdan gelmiş İlâhî kitap
kitab-ı şeriat : din ve hukuk kitabı
kitab-ı ubûdiyet : kulluk kitabı
kitab-ı zikir : zikir kitabı
merci : kaynak, merkez
mertebe-i âzam : en büyük mertebe, derece
mesâk : sevk edilecek yer; hedef ve gayeye ulaştıran yollar
meşrep : hareket tarzı, metot
mevcudat : varlıklar, var edilenler
mezâk : zevk, anlayış
muhakkıkîn : gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen âlimler
muhtelif : çeşitli, farklı
mukaddes : kutsal
muvafık : lâyık, uygun
mükâleme : konuşma
mürşid : irşad eden, doğru yolu gösteren
namına : adına
Rab : herbir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah
risale : mektup
rubûbiyet-i mutlaka : mutlak Rablık; Allah’ın bütün varlıklara
yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi,
onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması
saadet : mutluluk
semavat : gökler
sıddıkîn : daima doğruluk üzere olan, Allah’a ve peygambere bağlılıkta en ileride olanlar
tasvir etmek : anlatmak, ifade etmek
tazammun etmek : içine almak
tenvir etmek : aydınlatmak, ışıklandırmak
urefâ : ârifler, isim ve sıfatlarıyla Allah’ı hakkıyla tanıyanlar
http://www.sorularlarisaleinur.com/index.php?s=modules/kulliyat&risale=241&sayfa=27
Konu: Kuran Nedir?Tarifi Nasıldır? 
Ptsi Ocak 02, 2012 6:23 am